Die Afrikaanse spreektaal, Standaardafrikaans, Afrikaanse flaaitaal, Kaapse Afrikaans en Noordwestelike Afrikaans is almal variëteite van Afrikaans. Die verskillende vorme van die Afrikaanse spreektaal is veel ouer as Standaardafrikaans en die Afrikaanse skryftaal, wat eers teen die begin van die twintigste eeu begin ontwikkel het. Tot die einde van die negentiende eeu was Afrikaans niks anders nie as 'n spreektaal.
1. Vroeë Afrikaans
1.1 Die Hollandse oorsprong van Afrikaans
Afrikaans het hom reeds gedurende die periode na 1652 van Nederlands begin losmaak. Káápse Nederlandse tekste waarvan die bekendste Jan van Riebeeck se Dagregister is, is uit hierdie tyd oorgelewer. Van Riebeeck het sy gedagtes aan klerke en sekretarisse gedikteer wat wat dit opgeteken het in 'n besondere vorm van Nederlands, naamlik kanselarytaal, iets soos die kantoortaal van vandag. Ook in die 17e eeu was daar 'n groot verskil tussen kanselarytaal (kantoortaal) en die spreektaal. Dit is dus hoogs onwaarskynlik dat Van Riebeeck die gekunstelde kanselarytaal gepraat het. Hoe dit ook al sy, met die geskiedenis van Afrikaans het kanselary-Nederlands bitter min te doen.
Belangriker vir die mense in die vroeë Kaapse nedersetting was die plegtige geskrewe Nederlands van die Statebybel. Die taal van die Statebybel was redelik ver verwyder van die spreektaal van selfs geletterde 17e-eeuse Nederlanders. Die oorsprong van ons taal moet nie gesoek word in die deftige, geskrewe Nederlands van die 17e eeu waarvan die taal van Jan van Riebeeck en van die Statebybel voorbeelde is nie.
Uit watter 17e-eeuse Nederlandse taalvorm het Afrikaans dan ontwikkel? Die antwoord lê in die oorspronklike naam van ons taal, naamlik Afrikaans Hollands waar Afrikaans oorspronklik 'n byvoeglike naamwoord was met die betekenis "van Afrika", dus "Hollands van Afrika". Holland dui hier op die heel westelike strook van Nederland, van Amsterdam suidwaarts. Hier in die onmiddellike omgewing van Amsterdam lê die bakermat van Afrikaans. Die term Hollands is nie sinoniem met Nederlands nie, maar die dialek van die Nederlandse provinsie Suid-Holland.
Dit is ook belangrik om daarop te let dat Afrikaans nie uit 'n geskrewe kultuurtaalvorm ontwikkel het nie, maar uit 'n spreektaal. Enkele voorbeelde hiervan is die woorde "mus", "persent" vir "present", "vermeer" vir "vomeer", "poeier" vir "poeder", wat in 1652 as Hollandse spreektaal aan die Kaap geland het en nie hier uit formele Nederlands ontwikkel het nie.
Van die vroegste Afrikaans-Hollandse optekeninge is uit die mond van Koi en slawe. Die betrokke hofklerk het nie altyd die getuienis van 'n Koi of slaaf in kanselary-Nederlands vertaal nie, maar dit gelaat in min of meer die vorm waarin dit in die hof gelewer is. Uit 1707 is van 'n Koi opgeteken: "Ons wil dat niet doen." Uit 1720: "Jongens ons moet allegaar naar Abraham de Clerq gaan ..." Die gebruik van ons en die werkwoordsvorm is tipies Afrikaans en onnederlands.
1.2 Van Hollands tot Afrikaans-Hollands
Reeds in die sewentiende eeu het die Hollands wat as spreektaal in die Kaapse nedersetting oorgeplant is, in AFRIKAANS-Hollands ontwikkel. Aspekte van hierdie verandering was die volgende:
1.2.1 Die invloed van koloniale Nederlands
Die bemanning van die magdom skepe van die Verenigde Oos-Indiese Kompanjie het 'n eiesoortige Nederlands begin praat. Veral die woordeskat het van die vaderlandse Nederlands verskil, danksy woorde wat aan Portugees en Maleis ontleen is, tale waarmee die VOC-handelaars in aanraking gekom het.
1.2.2 Die eise van die nuwe Kaapse omgewing
Die Kaapse nedersetters moes hulle vreemde nuwe omgewing onder taal bring. Hulle het Nederlandse name aan Kaapse verskynsels gegee, benaminge ontleen en nuwe woorde in Afrikaans-Hollands gevorm.
1.2.3 Die voortsetting van Hollandse verskynsels
Dit is nogal verbasend hoeveel van dit wat ons as spesifiek Afrikaans beskou, reeds in Hollands aanwesig was. Afrikaans het byvoorbeeld die t aan die einde van woorde laat wegval: kas teenoor Nederlands kast, lig teenoor licht, ens.
1.2.4 Taalbeïnvloeding
In die 17e en 18e eeu was daar groot taalverskeidenheid in die vroeë Kaapse samelewing: gekultiveerde Nederlands, Nederlandse dialekte soos Hollands, verskillende vorme van Hoog- en Nederduits, Frans, Maleis, Portugees en Koi. Die belangrikste beïnvloedende tale in die vroeë samelewing was Maleis, Portugees en Koi.
1.2.4.1 Koi-invloed
In die vroeë nedersetting aan die Kaap het Koi nie groot invloed op Afrikaans gehad nie. Die Koi binne die nedersetting was te min om Afrikaans te beïnvloed en hulle taal, veral die suigklanke, het vir die nedersetters vreemd gebly. Oor die algemeen het Koi-invloed op Afrikaans nie verder gegaan as die woordeskat nie. Heelwat Koi-woorde is in aangepaste vorm oorgeneem, o.a. abba, boegoe, karos en plekname soos Garies en Ai-Ais. In die westelike dialekte het allerlei grammatiese verskynsels uit Koi in Afrikaans oorgegaan soos die se in julle se ma, hulle se bees; die goed in pa-goed en die gebruik van die voornaamwoord hy as na 'n vroulike saak verwys word.
1.2.4.2 Portugese en Maleise invloed
Portugees en Maleis wat onder die slawe gepraat is, het 'n heelwat vroeër uitwerking op Afrikaans-Hollands gehad.
Alhoewel Nederland in die 17e eeu die Portugese uit baie van hulle ou koloniale vestings verdryf het, het Portugees nog in hierdie gebiede die belangrikste taal gebly. Portugal was tot in die 17e eeu nog 'n slawemoondheid en baie Kaapse slawe het uit Portugeessprekende gebiede gekom soos Angola, Indië en Indonesië. Daar het die slawe Portugees as algemene spreektaal aangeleer. Die eerste twee groepe slawe wat die Kaap aan die einde van Mei 1658 bereik het, is van Portugese skepe uit Guinee en Angola gebuit.
Die tipe Portugees wat uit die koloniale gebiede in die Kaapse nedersetting ingedra is, heet Laagportugees. Hierdie vereenvoudigde koloniale Portugees is gebruik as spreektaal onder mense wat uit verskillende taalgemeenskappe voortgekom het. Uit hofsake wat in navorsing aangeteken is, het geblyk dat die vrygestelde slawe aan die Kaap onder mekaar Portugees gepraat het. Die aangeklaagdes het dikwels Portugese name gehad. Stukke Portugese taalgebruik kom ook in hierdie hofsake voor.
Afrikaans-Hollands het 'n hele aantal woorde regstreeks aan Kaapse Laagportugees ontleen, soos ramkie, tamaai, tarentaal, aia, sambreel. Ook die grammatika van Afrikaans is deur Portugese invloed geraak, soos die reël om vir voor 'n voorwerp te plaas.
Alhoewel Maleis in die vroeë Kaapse samelewing minder gepraat is as Laagportugees, het Maleis sterker vasgeskop. Woorde soos baie, borrie, oorlams en sambal is byvoorbeeld aan Maleis ontleen. Ook die grammatika van Afrikaans toon Maleise invloed, byvoorbeeld in die sg. reduplikasie: een-een, draf-draf, amper-amper.
In Kaapstad en sy onmiddellike omgewing het Maleis hom nog lank laat geld, veral onder die Moesliems. Heelparty tipiese trekke van Kaapse omgangs-Afrikaans is aan Maleis ontleen, o.a. die dj in djy en die tsj in bietsjie.
1.2.5 Kreolisering
Kreolisering is vinnige en ingrypende taalverandering binne 'n kontaksituasie. Saam met Van Riebeeck het 'n bonte versameling mense gekom wat tot taalverskeidenheid as 'n kenmerk van die Kaapse nedersetting gelei het. Dit is verder vergroot deur die slawe wat vanaf 1658 af ingevoer is en die baie Koi wat in die Kaapse samelewing opgeneem is.
Ook ander faktore het daartoe bygedra dat toestande in die 17e-eeuse Kaap uiters ongunstig was vir taalkontinuïteit. Hollands en Afrikaans-Hollands het vroeg reeds sterk van mekaar verskil a.g.v. die losse struktuur van die ongewone sosiale omgewing waarbinne Afrikaans-Hollands in die vroeë Kaapse samelewing moes funksioneer.
Alhoewel o.a. Maleis en Portugees sterk konkurrente van Hollands was, was dit Hollands wat die taal van die hele Kaapse samelewing geword het. Afrikaans en Nederlands se bande het bly bestaan. Die woordeskat van Afrikaans is 90%+ Nederlands en daar is kontinuïteit t.o.v. die klankleer en die grammatika. Tog is daar baie belangrike verskille, veral in die grammatika van die twee tale.
'n Klein aantal Duitse woorde is hier aan die Kaap uit die taal van die Duitse huursoldate en waarskynlik ook uit dié van die Duitse koloniste ontleen. Van sommige woorde wat vroeër as Kaapse ontlenings uit Duits beskou is, is intussen in Nederlandse bewysplase uit die 17de eeu gevind. Duitse leenwoorde wat formeel as nie-Hollands, d.w.s. as direkte Kaapse ontlenings, uitgeken kan word, is dus baie seldsaam in Afrikaans.
Nederlands was vanaf die Middeleeue verskeie kere sterk onder Franse invloed en 17de-eeuse Nederlands was met Franse woorde deurspek. Die eerste volksplanters het dus met hul spreek- en skryftaal heelwat Franse woorde saamgebring Kaap toe. Naas hierdie oorgeërfde Franse leenwoorde het die Kaapse taal net 'n handvol woorde uit die taal van die Franse Hugenote ontleen. Direkte ontlenings is selfs veel minder as in die geval van Duits.
Die aanname dat Afrikaans sg. in die mond van blankes verander en saam met die Afrikaanse volk ontwikkel het, kan nie meer geregverdig word nie. Ons weet nou meer van ons geskiedenis, van taalverandering en van taalkontak en dat vreemdelinge van allerlei pigment en taal 'n beduidende bydrae tot die vorming van Afrikaans gelewer het.
2. Die ontstaan van Standaardafrikaans
Afrikaanssprekendes het tot aan die einde van die 19e eeu Engels en Nederlands as kultuur- en skryftaal gebruik. Afrikaans was net 'n spreektaal.
Die beweging om Afrikaans 'n kultuurtaal te maak het teen die einde van die 19e eeu begin, maar het eers na die Anglo-Boereoorlog werklik momentum gekry. Teen die einde van die tweede dekade van die 20ste eeu het Standaardafrikaans reeds sy beslag gekry. Vandag is Afrikaans ten volle gestandaardiseer en word dit op alle kultuurterreine aangewend.
3. Engelse invloed op Afrikaans
Die Engelse inwerking op Afrikaans wat reeds vroeg in die 19e eeu begin het, is vandag die grootste taalveranderingsfaktor wat op Afrikaans inwerk.
Engels beïnvloed veral die Afrikaanse spreektaal wat 'n mengeltaal geword het en grootliks verskil van die min of meer suiwer Afrikaanse standaardtaal. Ons kan verwag dat ook Standaardafrikaans mettertyd onder die druk van Omgangsafrikaans al hoe meer tekens van Engelse invloed sal vertoon.
FRITZ PONELIS
Departement Afrikaans en Nederlands, Universiteit van Stellenbosch
Mopaniewurms is blykbaar voedsame kos, ryk en vol proteïne. Ek het egter nie die moed om dit te probeer nie en weet ook nie waar mens die lelike gewurmtes sal kry nie.
Die mopaniewurm se wetenskaplike naam is Imbrasia belina. Hulle is swart met rooierige, geel en witterige bande en het kort rooi of swart stekels wat in fyn wit haartjies bedek is. Die wurms word omtrent sewe sentimeter lank en word so dik soos 'n man se vinger. Die derms moet verwyder word voordat dit gebraai of platgedruk en gedroog word.
Net vir ingeval iemand lus is vir 'n heilsame happie insekte, hier is 'n (blykbaar beproefde) resep vir die voorbereiding daarvan:
Metode:
* Spoel die wurms onder lopende water af.
* Week in die wyn vir die beste deel van 'n dag.
* Kook tot die wyn so te sê verdamp het.
* Plaas botter sowel as die res van die bestanddele in die pot.
* Braai vir 'n paar minute oor hitte.
Die gereg kan op geroosterde Franse brood bedien word.
Smaaklike ete
1. Hoekom gooi die blond krummels in die toilet?
Sy voer die toilet duck.
2. Hoekom maak die blond net een skoenveter vas?
Want op die skoen staan "taiwan".
3. Hoekom staar die blond vasgenael na die resepteboek?
Die resep sê: "moenie roer nie".
4. Hoekom hou die blond leë bottels in die yskas?
Dis vir vriende wat nie drink nie.
5. Hoekom verf die blond haar huis met twee jasse aan?
Die blik verf se: "two coats."
6. Blond kla sy was 3 ure lank in hysbak vasgekeer as gevolg van kragonderbreking. Ander blond antwoord:
"Dis niks nie! Ek moes 3 ure op die roltrap staan gedurende die krag onderbreking!!
7. Blondine se ma gee haar geld om brood, melk en eiers te koop. Op pad winkel toe steel 'n dief haar geld en sien sy kom dit nie agter nie. Hy skree toe agterna: "whe-whe ek het tog jou geld gesteel!" sy skree toe terug: "whe-whe jy weet tog nie wat om te koop nie.
deur A C Cilliers, Stellenbosch
(Professor emeritus aan die Universiteit van Port Elizabeth)
Die Grondwet bepaal enersyds dat alle amptelike tale in Suid-Afrika gelyk is en gelyk behandel moet word, maar eintlik is die grondwetlike bepalings só bewoord dat dit geleentheid skep vir een of meer tale om ander amptelik te verdring. Die oplossing van taalstryde in Suid-Afrika kan in 'n groot mate afhang van moontlike grondwetlike wysigings.
Die oorgangsgrondwet van 1993 het o.m. bepaal dat regte met betrekking tot taal en die status van tale wat by die inwerkingtreding van daardie Grondwet bestaan, nie ingekort word nie. Die huidige Grondwet bevat nie 'n soortgelyke bepaling nie. Sodanige regte kan dus wettiglik "ingekort" word, en dit geskied voortdurend.
Die huidige Grondwet bepaal in artikel 6 dat die nasionale regering en provinsiale regerings "enige bepaalde amptelike tale vir regeringsdoeleindes [kan] aanwend", met inagneming van sekere faktore, maar sodanige regerings moet minstens twee amptelike tale gebruik. Bogemelde faktore sluit in "gebruik, doenlikheid, koste, streeksomstandighede en die ewewig van die behoeftes en voorkeure van die bevolking ..."
"[G]ebruik" word eerste genoem. Dit is dus die belangrikste faktor. Koste word slegs derde genoem, ná doenlikheid. Munisipaliteite moet "die taalgebruike en -voorkeure van hul inwoners" in ag neem. Niks verder word in hul geval deur die Grondwet geverg nie: koste en doenlikheid word in hul geval nie eers genoem nie.
Die belangrikste en gemeenskaplike faktor by die aanwending van amptelike tale is "gebruik" (nasionale en provinsiale regerings) en "taalgebruik en voorkeure"( munisipaliteite), wat op wesenlik dieselfde neerkom.
Taal word geskep en leef in die volksmond. 'n Taal bestaan ter wille van 'n volk, nie ter wille van regerings nie. Daar is geen definisie van "amptelike taal" in die Grondwet nie. "[Taal]gebruik" beteken tog gebruik deur die bevolking, nie deur die regering nie. Die woorde van die Grondwet "vir regeringsdoeleindes" skep verkeerdelik die indruk dat 'n taal "amptelik" is ter wille van regeringsgebruik.
Die name van heelwat volke en hul vaderlande word ontleen aan die tale wat daardie volke praat en skryf. Die moedertaal van Duitsers is Duits, en die vaderland van die meeste Duitsers is Duitsland. Dieselfde geld vir Engelse, Franse, Italianers, ens. "Die taal is gans die volk" -- aldus Generaal Hertzog.
'n Enkele voorbeeld van dreigende taalverdringing, wat onder die oorgangsgrondwet van 1993 nie bestaan het nie, volg hier.
Die oorgangsgrondwet het in artikel 107 o.m bepaal dat 'n party by 'n geding, 'n beskuldigde en 'n getuie gedurende die verrigtinge van 'n hof
(a) die Suid-Afrikaanse taal van sy of haar keuse kan gebruik en
(b) kan eis dat die die verrigtinge van 'n hof waarby hy/sy betrokke is, in 'n taal wat hy/sy verstaan, vertaal word.
Die huidige Grondwet het 'n bepaling soos (a) hierbo geskrap. In 'n strafverhoor het 'n beskuldigde vandag ingevolge artikel 35(3) slegs die reg om verhoor te word in 'n taal wat hy of sy verstaan, of, as dit nie doenlik is nie, dat die verrigtinge in daardie taal getolk word.
'n Afrikaanssprekende beskuldigde kan byvoorbeeld gedwing word om, as hy/sy sou getuienis lewer, dit in Engels te doen en om aan die hofverrigtinge in Engels deel te neem net omdat hy/sy Engels verstaan. Is dit 'n "billike verhoor" (inleidingsin van artikel 35(3))? Is dit nie "onbillike diskriminasie" op grond van taal soos beoog deur artikel 9 van die Grondwet (sien hieronder) nie?
Op bogemelde wyse kan Afrikaans of menige ander inheemse tale grootliks deur Engels as hoftaal verdring word.
Ek stel voor dat artikel 6 van die Grondwet soos volg gewysig word:
Herverordening van die bepalings van die tussentydse Grondwet van 1993 -
(a) wat die inkorting van sekere taalregte verbied het;
(b) wat aan 'n persoon die reg gegee het om, waar dit uitvoerbaar is, in sy of haar betrekkinge met enige staatsadministrasie op die provinsiale regeringsvlak enige van die provinsiale amptelike tale van sy/haar keuse te gebruik en om daarin aangespreek te word, en, op die nasionale regeringsvlak, enige amptelike Suid-Afrikaanse taal van sy/haar keuse te gebruik en daarin aangespreek te word.
Invoeging van 'n bepaling met die volgende strekking: "Die reg van 'n persoon om in die taal van sy of haar keuse aangespreek te word, word nie deur enige wetgewer ingekort nie, behalwe deur 'n meerderheid van 90% van die totale getal lede van sodanige wetgewer, hoofsaaklik op grond van algemene streeksgebruik."
Omskepping van die huidige bloot aanbevelende magte van die Pan-Suid-Afrikaanse Taalraad tot uitvoerende magte, met uitsluiting van regeringskontrole oor die samestelling en werksaamhede daarvan. Dit behoort verteenwoordigend van die verskillende taalgroepe in die land te wees, d.w.s 'n voorbeeld van "wigte en teenwigte" in die Grondwet, soos deur sommige groepe by CODESA beoog.
Moontlike daarstelling van bogenoemde voorgestelde wysigings verg die samewerking van die regering. Is hierdie voorstelle onprakties in soverre dit toepassing betref? As dit teoreties moontlik die beste oplossing is, is die praktiese toepassing daarvan 'n vraag van 'n tweede orde. In hierdie verband is artikel 9 van die Grondwet relevant.
Artikel 9 verbied die staat om regstreeks of onregstreeks "onbillik" teen iemand te diskrimineer, onder meer op grond van taal. Ingevolge artikel 9(4) is diskriminasie onbillik tensy daar vasgestel word dat dit billik is. Die onus is dus op die staat om te bewys dat taaldiskriminasie in 'n bepaalde geval billik is.
Die oorgangsgrondwet het in artikel 3(9) bepaal dat wetgewing, asook amptelike beleid en praktyk met betrekking tot die gebruik van tale op enige regeringsvlak onderworpe is aan en gegrond is op onder meer sekere beginsels. Hierdie beginsels sluit in die voorkoming van die gebruik van enige taal vir die doeleindes van uitbuiting, oorheersing of verdeling. Hierdie bepalings is nie herverorden in die huidige Grondwet nie. Hoekom nie?
Indien die Grondwet, in soverre dit tale betref, nie verbeter word nie, is dit moontlik vir die staat om, by wyse van finansiële kontrole van opvoedkundige en ander inrigtings, oorheersing van bepaalde amptelike tale te bewerkstellig in stryd met die hoë ideale beoog deur bogemelde artikel 3(9).
Oor sy afsigtelike boggel,
en kromheid, het hul hom gekoggel,
en bitterder was hul venyn
as sy vergroeide ruggraatpyn.
Tussen die diere in 'n hoek
het hy die eensaamheid gesoek:
"Met klere wat gedurig gaar is,
wat doen die vent met sy salaris?"
Hy't maandeliks by die poskantoor
'n brief gepos of een gelees
by die dierkratte, oor en oor:
"Sou daar tog erens iemand wees?"
En daardie ewige reuk van drank:
nie een sou huil as hy bedank,
maar waar hy in die sirkustent
aapagtig teen die firmament,
hoog teen die takelwerk, kon klouter,
die dood uittart, en klein kabouter,
sy duiwelstreke uithaal onder
dat almal skater vir die wonder,
is hy, hoeseer verag, verlate,
nog deur die baas beskou as bate.
Toe het 'n brief gekom eendag...
Hy't oor die bed gebuk, verblind,
terwyl 'n boggelvroutjie, sag,
sterwend fluister:"Dankie my kind..."
Metode:
Meng al die bestanddele en skep in 'n gesmeerde platboompotjie of in 'n gesmeerde broodpannetjie.
Bak sowat 1 uur tussen die kole of 45 minute in 'n oond by 180°C.
Variasies:
Vervang die beesstertsoppoeier met bruin uiesoppoeier.
Vervang die rissiepeper, kaas en karringmelk met 1 blikkie bier.
Die geskiedenis van Afrikaans is een lang relaas van onderdrukking. Keer op keer moes ons op die swaar manier leer dat met mooipraat en 'n beroep op redelikheid net mooi niks bereik word nie.
Of ons daarvan hou of nie, ons as Afrikaanssprekendes word opnuut, teen ons wil, gedwing om vas te skop. Ons word gedwing om, teen ons aard, onaangenaam te wees. So nie, gaan ons onder. Mooipraat en redelikheid is nutteloos teen mense wat daarop uit is om ons taal onder te ploeg.
Wat kan ons doen? Ons is nie van nature onaangenaam nie, hoewel dit miskien die soort optrede is wat ons vyande die beste verstaan. Ons is in 'n situasie gedwing waar ons nie aan die ontvangkant kan bly nie. 'n Taalstryd is nooit lekker of maklik nie. Niemand hou daarvan nie.
Maar as die Afrikaner nie homself vasbeslote gaan laat geld nie, sal hy in sy eie land die slaansak bly, heel onder op die pikorde. Uiteindelik sal hy die prys vir sy beskroomdheid moet betaal.
Wat kan ons dan doen?
Miskien is 'n bietjie geskiedkundige perspektief op ons taal se eeuelange stryd nuttig.
Afrikaans is minstens 290 jaar oud, maar dit is tekenend van Afrikaans se nimmereindigende worstelstryd dat dit eers tweehonderd jaar na sy ontstaan amptelike erkenning gekry het.
Tekens van 'n nuwe taal wat gebore word, blyk reeds 33 jaar ná Jan van Riebeeck se koms. In 1685 maak H.A. van Reede van Oudtshoorn in sy joernaal melding van die "gebroken spraak" aan die Kaap.
'n Honderd jaar later het 'n nuwe volk met 'n eie taal reeds vorm gekry. In 1802 spreek J.A. Uytenhage de Mist sy kommer uit oor die swaar taak wat voorlê "eer wij die Caabenaars weder Nederlanders kan maaken".
Sedert die eerste Afrikaanse woorde in hierdie land gepraat is, was die taal onder beleg. Dit is onderdruk, geminag, verneder, bespot, en selfs deur die wet verbied. Die afgelope driehonderd jaar al. Dit is 'n wonder dat Afrikaans nog gepraat word.
Die eerste aanslae was afkomstig van die Hollanders. Hulle het nie daarvan gehou dat mense Afrikaans begin praat het nie. Die grootste aanslag het egter gekom nadat die Britte die Kaap in 1806 die tweede keer in besit geneem het.
Op 10 Januarie 1806 is 'n plegtige verdrag met die Britte aangegaan. Dit is onderteken onder 'n melkhoutboom in Papendorp, vandag Woodstock, 'n voorstad van Kaapstad.
Hierdie knoetsige ou boom staan vandag nog daar, afgekamp, langs die spoorlyn, taamlik verwaarloos, maar darem 'n Nasionale Gedenkwaardigheid.
In die verdrag word onder meer bepaal dat: "The burghers and inhabitants shall preserve all their rights and privileges."
Klink dit nie bekend nie? Het ons dit nie baie onlangs weer gehoor nie?
Toe die Oorgangswet meer as twee jaar gelede onderteken is, is 'n gelykluidende ooreenkoms byna woordeliks gesluit. Niemand se regte mag op enige wyse aangetas word nie.
Vier maande na die belofte wat in Januarie 1806 by Woodstock ná die slag van Blouberg onderteken is, word 'n proklamasie uitgevaardig wat bepaal dat alle dokumente aan die staat voortaan in Engels moet wees.
Klink dit ook bekend?
Die tydperk het begin waar alles in die stryd gewerp sou word om die Afrikanervolk te angliseer. Dié stryd duur steeds voort, tot vandag toe, byna twee eeue later.
Ons raak almal 'n bietjie moeg hiervoor.
Die geskiedskrywer George McCall Theal skryf oor hierdie eerste angliseringspogings:
Aanhaling:
"It seemed absurd that such a small body of people should be permitted to perpetuate ideas and customs that were not English in a country that had become part of the British Empire."
'n Dekade later, in 1814, word Lord Charles Somerset goewerneur aan die Kaap. Hy proklameer Engels as die land se enigste amptelike taal.
Nie een uit tien burgers kon die amptelike taal verstaan nie! Byna presies die situasie wat vandag in Namibië geld.
Oor Lord Charles se verbod op Afrikaans skryf Theal verder:
Aanhaling:
"Many requests were made to the government to annul it, but to no purpose, and upon the dates named, English became the official language of the country. It would have been difficult to divise a measure more calculated to irritate the Dutch inhabitants."
Die volgende neëntig jaar of langer was Engels die enigste amptelike taal. Twee eeue van onreg het begin, twee eeue van vernedering en verdrukking. Dit duur steeds voort. Die Afrikaner is 'n uiters geduldige mens.
Engelse onderwysers is ingevoer. In staatsondersteunde skole word net twee tale onderrig: Engels, en ..... Latyn!
Predikante word uit Skotland ingevoer en in die Kaapse Kerk aangestel. Politieke kommissarisse woon alle kerkraadsvergaderings by. Afrikaans word in die Kaapse Kerk verbied. Die Goewerneur self keur die samestelling van alle kerkrade goed, of af.
In alle NG Kerke mag net in Engels gepreek word! Een van die wonders van Afrikaans is dat dit vandag nog bestaan.
In die jaar 1857 is die anglisering van die Kaap feitlik 'n voldonge feit. Op 19 September 1857 verskyn die volgende hoofartikel in die Cape Argus:
Aanhaling:
"The language of the Cape! - As if the miserable bastard jargon, which is the vernacular of this country, is worthy of the name of language at all ... the language of this country is destined to be English; it is becoming more and more so every day .... And you, whom fate has ordained to become liege subjects to Her Majesty of England, may as well hasten to become English in language, sentiment, and feeling, for to that complexion you must come at last."
Die Cape Argus was verkeerd. Daardie "miserable bastard jargon", "not worthy of the name of language at all," word vandag, 145 jaar later, steeds deur meer mense in die land gepraat as Engels.
Toe gebeur 'n wonderwerk. Op Saterdag, 15 Januarie 1876, skaars twintig jaar ná die Argus se gewraakte artikel, verskyn die eerste Afrikaanse koerant, Die Patriot, uitgegee deur die Genootskap van Regte Afrikaners.
Dit het 'n opskudding veroorsaak. Ouers het hul kinders verbied om dit te lees. Leerlinge is gestraf omdat hulle die blad koshuis toe gebring het. Onderwysers is met afdanking gedreig as hulle op die blad inteken. Selfs predikante het daarteen gewaarsku.
Van die kant van Hollanders én Engelse het Die Patriot die wind van voor gekry. Maar Die Patriot het gegroei. Ander publikasies het gevolg.
En toe, skaars 25 jaar ná daardie eerste probeerslag, breek die Tweede Vryheidsoorlog in Suid-Afrika uit. Dit het baie dinge vernietig, harte sowel as huise.
By Vereeniging het die gordyn gesak. Ook Die Patriot en die latere Ons Klijntji het in die politieke oorlogharwar verdwyn.
Na afloop van die Tweede Vryheidsoorlog was die Afrikanerdom in sak en as. "Ons land lê in 'n puinhoop", het genl. Koos de la Rey in Desember 1901 aan pres. Kruger geskryf. Die Afrikaner was uiters verarm. Op die oog af het hy alles verloor.
Genl. J.B.M. Hertzog en pres. M.T. Steyn het die taalstryd gesien as 'n belangrike faktor om die Afrikaner sy selfrespek te laat herwin.
In 'n brief, gedateer 21 Januarie 1901, sit lord Milner die eentaligheidsbeleid netjies uiteen. Die doel is "absorbing and ultimately getting rid of them as a separate, exclusive caste."
So het die stryd om die voortbestaan van ons Moedertaal eeue lank gewoed. Ons voorouers, ons ouers, en vandag onsself, staan steeds in die branding van die bitter onaangename stryd.
"Die volgehoue om die Afrikaner sy taal en leefruimte te ontsê, word gewoonlik gedoen met die houding dat dit die denke van die Nuwe Suid-Afrika weerspieël en dat ons, wat Afrikaans verdedig, agterlik en uit pas is. Selfs dat ons rassisties is as ons dit wil doen," het Die Burger onlangs geskryf.
Op elke terrein word Afrikaans aangeval en bedreig. Die SAUK het SABC geword, die skole word volgeprop met andertaliges sodat Afrikaans geleidelik voor Engelse onderrig moet padgee. In die Parlement word skaars nog 'n Afrikaanse woord gehoor.
Selfs die tradisionele bakermat van Afrikaans, die Universiteit van Stellenbosch, "is besig om voor die oë van sy raad te verengels".
Wat het van die Afrikaner se durf geword?
Is dit ons erns? Wil die Afrikaner altyd die koeshoendertjie bly wat deur almal gepik word? Hieroor moet elke Afrikaner self besluit.
Afrikaans is nie iets waarmee ons gebore is of wat as geskenk vir ons gegee is nie. Dit is iets wat ons self oorspronklik stukkie vir stukkie geskep het, en gedurig, geslag na geslag, skeppend moet behou.
Jou ore is oop as jy hulle nie eksprés toemaak nie, en jou mond is toe as jy hom nie eksprés oopmaak nie. Dit wys die bedoeling van die gebruik daarvan.
As dit so is, waarom skryf ek dan? My pen is maar 'n ander tong: en 'n doelmatiger: hy is honderd tonge, duisend tonge, volgens die hoeveelheid eksemplare van hierdie geskrif wat my uitgewers mag regkry om van die hand te sit. Hy is'n tong wat spreek myle ver waar ekself nie kom nie - hy is 'n tong wat sal spreek - altans dit is wat ek bedoel as my eie tong tot sy uiteindelike stilte gebring is in die graf. En hiér skryf ek, en dáár skryf ek: na my sin is daar nie ore genoeg vir my tong nie. Waarom gebruik ek dan self die gereedskap so oorvloediglik waarvan ek sê die gebruik moet beperk wees? Ek kon nou hierop antwoord dat dit is omdat ek meen dat ek iets van waarde het om mee te deel - maar die antwoord sou niks beteken nie, want die oppervlakkigste kaf-babbelaar reken ook dat hy iets van waarde het om mee te deel, anders sou hy sy mond hou.
Op 'n liberale kans-berekening bestaan die oorstelpende meerderheid van 99 persent van geskrifte uit kaf. Die nageslag sif dit en behou die een persent vir graan en hy word 'n klassiek van die literatuur. En die een wat oorbly is vir die wêreld duisendvoudig die moeite werd wat bestee was aan die 99 wat vermors word. Die tuinier sou geen vrugte kry as hy éen vir éen blaar wat uitspruit sou afknip nie. Laat my werk maar onder die blare tel, as dit maar mag meehelp om die vrugte van andere te voorskyn te roep.
Eintlik is die vergelyking tussen die tong en die pen nie 'n billike nie. Jou ore is oop en die geklap van 'n bedrywige tong dring in of jy lus het om te luister of nie. Die boek forseer homself nie op jou aandag nie. Jy hoef hom nie te koop nie; as jy hom het hoef jy hom nie oop te maak nie; as jy moeg is kan jy hom weer toeslaan. Hy is nie op hoffelikheid gesteld nie. Hy is altyd dienswillig, maar hy dring sy diens aan niemand op nie. En die mondelinge babbelaar weer, is gewoonlik nie 'n denker nie. Die skrywer is gewoonlik 'n denker - nie altyd diep nie: inteendeel. Maar tog, hy dink.
Die gelukkigste man op die wêreld is 'n kekkelbek-babbelaar. Hy is altyd opgeruimd. Daarom weer moes ek hom nie stilmaak nie. Waarom sou ek hom van sy geluk berowe? Om dié rede: ek dink aan die geluk van sy medemense. Hy steel hulle reputasie, hulle vrindskap, hulle ideale, hulle tyd. Eén gelukkige tong en so baie ongelukkige ore!
Dit betéken nie altyd veel om 'n man van belang te wees nie. Die belangrikste persoon op 'n begrafnis is die dooi man.
En oral waar daar 'n dooie is onder 'n geselskap van lewende nablywendes is dit sy geheimsinnige, akelige, ontsagwekkende gelaat wat die aandag trek. Die trekke is nog dieselfde, maar tog nie dieselfde nie: die uitgebluste vuur van die lewe, lyk dit, het plaas gemaak vir 'n uitsig op die oneindige agter die gordyn. So iets van die majesteit van die dood ontwaar ons ook - 'n skaduwee daarvan, 'n suggestie - op die gelaat van 'n suigeling, van 'n blinde, van 'n kranksinnige. Dis die Sphinx·uitdrukking van misterie.
Maar die aandag-soekery, die sug om die senter van opmerksaamheid te vorm, wat ons nou bedoel is van 'n ander gehalte. Die vóor-aansitters en vóor-aanbidders in die Sinagoge is nie uitgesterf nie. In elke buurte, by elke samekoms, tref jy éen van hulle aan: somtyds meer, maar nooit te veel nie, want dan druk hulle mekaar wedersyds uit: waar almal vóor-sit, daar sit geeneen vóor nie. Ons ken almal die soort man. As hy nie die voorsitter-stoel beklee nie, dan spring hy die eerste op om die voorstel te maak wat enige ander esel (as daar nog is) ook kon gemaak het. "Kêrels;' sê hy (of "Afrikaners"; of "broeders" na gelang van die doel van die byeenkoms), "ons moet bymekaar staan." Hy meen ons moet agter hom staan. Nou sou jy sê die man het 'n verwaande dunk van homself. Eintlik het hy 'n slaafse respek vir die goedkeuring van sy mede-mens, anders sou hy nie soveel moeite doen om notiesie van geneem te word nie.
Tog moet ons dit vir hom sê: in die politiek win hy altyd 'n sekere maat van invloed. Want vereers: die politiek is almal se besigheid en dus niemand se besigheid nie. En, ten twede, in die politiek geld die beginsel nie dat die laaste die eerste sal wees nie. Niemand is angstig om iemand anders op die voorgrond te stoot nie, dus kan alleen diegene op die voorgrond kom wat hulleself daarheen stoot. En as dit dan so is, dat dié soort indringer gewoonlik daarin slaag om 'n politieke rang te verwerf, beteken dit dan nie tog darem veel om so 'n man van belang te wees nie? Vir homself, ja. Die belang is groot in sy oë. Die persoonlike voordeel ook dikwels, Maar die belangstelling kan jy ook uitlok as jy 'n sensasie-wekkende misdaad pleeg, as jy met jou buurman se vrou wegloop, as jy dronk deur die straat waggel.
Ledig is mense-roem: ydelheid der ydelhede. Ek en jy leser, weet dit want ons streef nog ons lewe lank daarna. Tiengelieng·tieng, tiengeliengelieng! Kom dans na ons klokke: ons is voorbokke.
Supertaal
Blog
Soek
Hulp
Lede
Registreer
Teken aan
Tuis
RSS
