Tuis » Algemeen » Koeitjies & kalfies » de ontwikkeling van het Afrikaans
| de ontwikkeling van het Afrikaans [boodskap #40276] |
Fri, 16 March 2001 08:39  |
Inge
Boodskappe: 177
Geregistreer: September 1999
Karma: 0
|
Senior Lid |
|
|
http://www.ned.univie.ac.at/publicaties/taalgeschiedenis/nl/
Afrikaans
De ontwikkeling van het Afrikaans
Het Afrikaans heeft zich ontwikkeld uit het zeventiende-eeuwse Hollands:
De Oost-Indische compagnie (VOC) koos in de 17e eeuw de Kaap de Goede
Hoop als rustplaats op haar weg naar Indië. Op de lange zeereizen had
men behoefte aan een vast station, waar vers eten en drinken aan boord
kon worden gehaald, zieken konden worden achtergelaten enz.
De eerste kolonisten aan de Kaap kwamen uit het zuiden van de
Nederlanden, wat aan bepaalde details in het huidige Afrikaans nog te
merken is. Het waren matrozen en boeren, allebei groepen met heel
verschillende woordenschatten en dialecten. De inheemse bewoners van het
zuidelijke Afrika waren toen voor het grootste deel zogenaamde
Hottentotten en Bosjesmannen.
Vanaf 1740 was de voertaal in Zuid-Afrika niet meer zuiver Nederlands.
Een van de meest plausibele theorieën over het ontstaan van de nieuwe
taal is, dat de belangrijkste veranderingen in het Afrikaans teruggaan
op interferenties.
De Franse hugenoten die in de 16e/17e eeuw naar Zuid-Afrika kwamen,
hadden geen grote invloed op de taal, alleen de Franse namen herinneren
er nog aan. De Franse woorden die in het Afrikaans overgenomen zijn,
kwamen uit het Nederlands van de 17e en 18e eeuw.
Ook de "Maleise slaven" uit Indonesië, Angola en andere gebieden,
meestal Portugese kolonie�n, die in de 18e eeuw naar Zuid-Afrika
gebracht werden, hadden maar beperkte invloed op de taal. De Maleise en
Portugese woorden in het Afrikaans werden al vroeger door het Nederlands
ontleend (zeemanstaal).
In het midden van de 18e eeuw was het proces van deflexie
(vereenvoudiging en reductie van de nominale en verbale paradigma; vgl.
ook het flexieverlies in het Middelnederlands) al zo ver, dat een eigen
variant van de taal was ontstaan, het "Kaap-Nederlands". Vanaf de 2e
helft van de 18e eeuw was een eigen taalsysteem gevestigd. Door analyse
van de bronnen is een ontwikkeling van het Nederlands via het
Kaapnederlands naar het Afrikaans te zien.
Rond 1800 kwamen de Engelsen naar Zuid-Afrika. Hun komst had echter geen
grote invloed op de taal. Maar de Engelsen bleven hun eigen taal
spreken, het bestuur en het onderwijs werden Engelstalig. De Kaap werd
Britse kolonie. Het Engels had toen een veel hogere sociale status dan
het Afrikaans; de bovenlaag, het bestuur en de intellectuelen praatten
Engels, het Afrikaans werd als "kombuistaal" beschouwd.
De opvolgers van de Nederlanders en de Vlamingen ("conservatieve
boeren") werden meer en meer ontevreden over het Engelse bestuur
(slavenbevrijding) en trokken in de zogenaamde. "Grote Trek" (1836-44)
naar het noorden, weg van de kust. In verschillende gebieden vond men nu
ook verschillende varianten van het Afrikaans. De ruzies met de Engelsen
gingen door.
Het opkomende nationalisme in de 19e eeuw vroeg ook om de verdediging
van de taal door de Afrikaans-taligen. Voor het eerst begon men nu de
Afrikaanse taal op te schrijven. Er werd een spelling ontworpen, men
gebruikte de taal in het onderwijs en er werd een Afrikaanse
bijbelvertaling geschreven. Deze vertaling was vanwege het gezag van de
bijbel belangrijk voor de ontwikkeling van het Afrikaans (vgl. hierbij
ook de "Statenvertaling" en de gotische bijbelvertaling).
In 1875 werd het Genootschap van de Regte Afrikaners (GRA) opgericht.
Zij streden voor de erkenning van het Afrikaans als cultuurtaal. Na de
tweede vrijheidsoorlog tegen de Engelsen (1899-1902) kregen de "boeren"
zelfbestuur, Nederlands werd de officiële taal. Een nieuw nationalisme
had ook een nieuw taalbewustzijn tot gevolg. In 1905 werden het
Afrikaanse Taalgenootschap en de Afrikaanse Taalvereniging opgericht,
die successen konden boeken.
In 1910 kreeg de Zuid-Afrikaanse Unie de status van een dominion (binnen
de "Commonwealth of Nations"). In de jaren 20 werd het Afrikaans als
tweede officiële taal naast het Engels erkend.
In de jaren 60 bereikte de ontwikkeling van het Afrikaans een voorlopig
eindpunt. Het Afrikaans was van een "taal met lagere functies" tot een
"taal met hogere functies" (rechtstaal, taal van de politiek,...)
gegroeid.
Afrikaans wordt vandaag door ca. 6 miljoen mensen gesproken, de helft
ervan zijn kleurlingen. Behalve Afrikaans en Engels wordt in Zuid-Afrika
een aantal niet-Europese talen gesproken, die grotendeels horen bij de
Bantoetalen. Afrikaans is ook de meest verspreide taal in Zuid-Afrika,
het wordt als "lingua franca" tussen anderstaligen gebruikt.
Een paar opvallende kenmerken van het Afrikaans
De spelling van het Afrikaans berust op de zgn. vereenvoudigde
Nederlandse spelling. Ze is fonetischer dan de Nederlandse, meer gericht
op de uitspraak.
Belangrijke veranderingen in het Afrikaans (ten opzichte van het
Nederlands) zijn:
apocope van de t na stemloze medeklinker (Afr. lig - Ndl. licht, Afr.
produk - Ndl. product)
syncope van intervocalische d (Afr. skouer - Ndl. schouder, Afr. koue -
Ndl. koude) en g (Afr. spieël - Ndl. spiegel, Afr. teen - Ndl. tegen)
sk in plaats van sch in de Anlaut (Afr. skool - Ndl. school, Afr.
vriendskap - Ndl. vriendschap)
stemloos worden van frikatieven (Afr. so - Ndl. zo, Afr. suid - Ndl.
zuid)
het Nederlandse klanksegment aar vindt men in het Afrikaans vaak terug
als er (Afr. perd en kers - Ndl. paard en kaars)
een opvallend spellingverschil betreft de diftong [ei] die in het
Nederlands gespeld wordt als ij; deze wordt in het Afrikaans y
(krijgen - kry, mij - my)
De flexie van het werkwoord is in het Afrikaans betrekkelijk eenvoudig.
Ze is gekenmerkt door een verlies van uitgangen (deflexie; vgl. ook het
flexieverlies in het Middelnederlands). Zo kent het werkwoord in de
tegenwoordige tijd maar één vorm: ek werk, jy werk, hy werk, ons werk,
julle werk, hulle werk. Ook de infinitief is zijn uitgang kwijt geraakt:
Afr. werk, kry - Ndl. werken, krijgen. Een verdere vereenvoudiging kwam
tot stand doordat het Afrikaans twee tijden verloren heeft: de verleden
tijd en de voltooid verleden tijd. Voor het verleden is er dus maar één
uitdrukkingsmogelijkheid, namelijk de onvoltooid verleden tijd
(perfectum).
Ndl. Afr.
ik werkte ek het gewerk
hij heeft gezongen hy het gesing
wij waren vertrokken ons het vertrek
De twee laatste vormen (gesing, vertrek) illustreren bovendien een
andere belangrijke vernieuwing van het Afrikaans, namelijk het
verdwijnen van de sterke werkwoorden.
Een zeer opvallend kenmerk van de zelfstandige naamwoorden betreft de
genera. Terwijl er in het Nederlands twee categorieën zijn, de
de-woorden en de het-woorden, heeft het Afrikaans maar één categorie.
Alle zelfstandige naamwoorden worden gecombineerd met het bepaalde
lidwoord die (Ndl. de vrouw, het huis - Afr. die vrou, die huis). Bij de
meervoudsvorming valt op dat de uitgang -s in het Afrikaans veel
frequenter gebruikt wordt dan in het Nederlands (bijvoorbeeld bewegings,
vorms). Het Afrikaans heeft een aantal diminutiefsuffixen, waarbij
opvalt dat het Nederlandse -je vervangen is door -ie (koppie, briefie).
Opvallende vormen van de voornaamwoorden zijn de aanwijzende
voornaamwoorden hierdie (Ndl. deze) en daardie (Ndl. die). Het
onbepaalde Nederlandse men komt in het Afrikaans niet voor: Ndl. men
moet voorzichtig zijn - Afr. 'n mens moet versigtig wees. De vorm zich
(reflexiefpronomen) kent het Afrikaans niet: Ndl. hij schaamt zich -
Afr. hy skaam hom.
Op het terrein van de syntaxis valt vooral de zogenaamde 'dubbele
negatie' op. De negatie wordt door twee elementen uitgedrukt: het eerste
element nie (of niemand, nooit, niks, geen enz.) staat na de
persoonsvorm, het tweede element (altijd nie) staat altijd aan het einde
van de zin: hij kan nie slaap nie; sy hou nooit op met werk nie. (vgl.
hierbij ook de negatie in het Middelnederlands)
Een typisch Nederlandse constructie vindt men in een zin als: ik zat te
schrijven. Deze constructie bestaat in het Afrikaans niet. Ze wordt
weergegeven door een combinatie van twee werkwoorden die door en met
elkaar verbonden zijn: ek het gesit en slaap. Een ander voorbeeld: Ndl.
hij loopt te lezen - Afr. hy loop en lees.
Tenslotte een eigenaardigheid op het gebied van de woordvorming, de
reduplicatie. In de gesproken taal komt men frequent verdubbelde woorden
tegen, zoals gou-gou, vroeg-vroeg of kort-kort. Meestal werkt deze
verdubbeling intensiverend en/of iteratief. Niet alleen bijwoorden
kunnen worden verdubbeld, ook bij substantieven of werkwoorden vindt men
wel eens reduplicatie: alles kom stuk-stuk en nuut tot hom
('stuksgewijs') en: toe het die seun huil-huil van ontsteltenis daan
aangekom ('in tranen'). De geredupliceerde woorden krijgen in dergelijke
zinnen een bijwoordelijke functie.
Literatuur: Vergelijk voor het Afrikaans Brinkman & Uys (z.j.) en vooral
ook Raidt (1983), waaraan ook veel van de voorbeelden ontleend zijn.
------------------------------------------------------------ ------------
--------
[Bibliografie]
[ Naar het begin van deze pagina ]
------------------------------------------------------------ ------------
--------
Laatste wijziging op 28-4-99 -- Matthias H�ning
|
|
|
|
| Re: de ontwikkeling van het Afrikaans [boodskap #40281 is 'n antwoord op boodskap #40276] |
Fri, 16 March 2001 09:47  |
Hilda
Boodskappe: 383
Geregistreer: August 2003
Karma: 0
|
Senior Lid |
|
|
--
> De flexie van het werkwoord is in het Afrikaans betrekkelijk eenvoudig.
> Ze is gekenmerkt door een verlies van uitgangen (deflexie; vgl. ook het
> flexieverlies in het Middelnederlands). Zo kent het werkwoord in de
> tegenwoordige tijd maar één vorm: ek werk, jy werk, hy werk, ons werk,
> julle werk, hulle werk. Ook de infinitief is zijn uitgang kwijt geraakt:
> Afr. werk, kry - Ndl. werken, krijgen. Een verdere vereenvoudiging kwam
> tot stand doordat het Afrikaans twee tijden verloren heeft: de verleden
> tijd en de voltooid verleden tijd. Voor het verleden is er dus maar één
> uitdrukkingsmogelijkheid, namelijk de onvoltooid verleden tijd
> (perfectum).
>
>
> Ndl. Afr.
> ik werkte ek het gewerk
> hij heeft gezongen hy het gesing
> wij waren vertrokken ons het vertrek
Interessant artikel. Mag ik erop wijzen dat "ek het gewerk" niet de
onvoltooid verleden tijd is, maar de voltooid tegenwoordige tijd.
Onvoltooid verleden tijd : ik werkte - In het Afrikaans vind je de tijd nog
in werkwoorden zoals : ek kon, ek dog/dag, ek was, ek had ...
Groetjes,
Hilda.
|
|
|
|
| Re: de ontwikkeling van het Afrikaans [boodskap #40290 is 'n antwoord op boodskap #40281] |
Fri, 16 March 2001 13:09 |
|
|
Oorspronklik gepos deur: @home.com
Hilda en Gervaas wrote:
> Mag ik erop wijzen dat "ek het gewerk" niet de
> onvoltooid verleden tijd is, maar de voltooid tegenwoordige tijd.
> Onvoltooid verleden tijd : ik werkte - In het Afrikaans vind je de tijd nog
> in werkwoorden zoals : ek kon, ek dog/dag, ek was, ek had ...
>
En dan kan mens in Afrikaans ook nog die volgende
doen: as jy die sin begin met "toe" kan jy verder die
teenwoordige tyd gebruik terwyl jy van iets in die
verlede praat. Dus "Toe hy val, staan hy weer op"
is in die verlede tyd. Kan mens dit in Nederlands
ook doen?
Gloudina
|
|
|
|
|
|
| Re: de ontwikkeling van het Afrikaans [boodskap #40296 is 'n antwoord op boodskap #40276] |
Fri, 16 March 2001 16:02 |
Rico
Boodskappe: 823
Geregistreer: July 2001
Karma: 0
|
Senior Lid |
|
|
Nee Gloudina, ons sê
Toen hij viel, stond hij weer op.
Jy kan nie sê, toen hij val, staat hij weer op, nie.
Gr. Rico
schreef in bericht news:3AB21155.26BFD087@home.com...
> Hilda en Gervaas wrote:
>
>> Mag ik erop wijzen dat "ek het gewerk" niet de
>> onvoltooid verleden tijd is, maar de voltooid tegenwoordige tijd.
>> Onvoltooid verleden tijd : ik werkte - In het Afrikaans vind je de tijd nog
>> in werkwoorden zoals : ek kon, ek dog/dag, ek was, ek had ...
>>
>
> En dan kan mens in Afrikaans ook nog die volgende
> doen: as jy die sin begin met "toe" kan jy verder die
> teenwoordige tyd gebruik terwyl jy van iets in die
> verlede praat. Dus "Toe hy val, staan hy weer op"
> is in die verlede tyd. Kan mens dit in Nederlands
> ook doen?
>
> Gloudina
>
|
|
|
|
| Re: de ontwikkeling van het Afrikaans [boodskap #40297 is 'n antwoord op boodskap #40276] |
Fri, 16 March 2001 16:05 |
Rico
Boodskappe: 823
Geregistreer: July 2001
Karma: 0
|
Senior Lid |
|
|
die letterlike vertaling vir interfereren is: tussen beide komen.
schreef in bericht news:3AB21221.49E6638A@home.com...
Emmy wrote:
> http://www.ned.univie.ac.at/publicaties/taalgeschiedenis/nl/
>
>
>
> Vanaf 1740 was de voertaal in Zuid-Afrika niet meer zuiver Nederlands.
> Een van de meest plausibele theorieën over het ontstaan van de nieuwe
> taal is, dat de belangrijkste veranderingen in het Afrikaans teruggaan
> op interferenties.
Wat is "interferenties."?
Gloudina
>
|
|
|
|
| Re: de ontwikkeling van het Afrikaans [boodskap #40298 is 'n antwoord op boodskap #40296] |
Fri, 16 March 2001 16:13 |
Rico
Boodskappe: 823
Geregistreer: July 2001
Karma: 0
|
Senior Lid |
|
|
oeps foutje, toen hij valt :-)))))
ek moenie meer Afrikaans skryf, nou gaan ek in my Nederlands fouten maak
:-)))
"Rico" skryf in boodskap news:98tde3$ma1$1@news1.xs4all.nl...
> Nee Gloudina, ons sê
> Toen hij viel, stond hij weer op.
> Jy kan nie sê, toen hij val, staat hij weer op, nie.
>
>
> Gr. Rico
> schreef in bericht news:3AB21155.26BFD087@home.com...
>> Hilda en Gervaas wrote:
>>
>>> Mag ik erop wijzen dat "ek het gewerk" niet de
>>> onvoltooid verleden tijd is, maar de voltooid tegenwoordige tijd.
>>> Onvoltooid verleden tijd : ik werkte - In het Afrikaans vind je de
tijd
> nog
>>> in werkwoorden zoals : ek kon, ek dog/dag, ek was, ek had ...
>>>
>>
>> En dan kan mens in Afrikaans ook nog die volgende
>> doen: as jy die sin begin met "toe" kan jy verder die
>> teenwoordige tyd gebruik terwyl jy van iets in die
>> verlede praat. Dus "Toe hy val, staan hy weer op"
>> is in die verlede tyd. Kan mens dit in Nederlands
>> ook doen?
>>
>> Gloudina
>>
>
|
|
|
|
| Re: de ontwikkeling van het Afrikaans [boodskap #40300 is 'n antwoord op boodskap #40276] |
Fri, 16 March 2001 16:56 |
Hilda
Boodskappe: 383
Geregistreer: August 2003
Karma: 0
|
Senior Lid |
|
|
> En dan kan mens in Afrikaans ook nog die volgende
> doen: as jy die sin begin met "toe" kan jy verder die
> teenwoordige tyd gebruik terwyl jy van iets in die
> verlede praat. Dus "Toe hy val, staan hy weer op"
> is in die verlede tyd. Kan mens dit in Nederlands
> ook doen?
>
> Gloudina
Met 'toen' (toe) moet daar 'n verlede tyd gebruik word.
Maar ons kan wel die 'praesens historicum' gebruik pleks van 'n verlede tyd
in vertellings bv. : 'Iedereen lag rustig te slapen. Plots wordt er op de
deur geklopt ! Iemand probeert het huis binnen te komen ...' ens, ens.
Hilda.
|
|
|
|
|
|
| Re: de ontwikkeling van het Afrikaans [boodskap #40322 is 'n antwoord op boodskap #40276] |
Fri, 16 March 2001 22:17 |
|
|
Oorspronklik gepos deur: @home.com
Hilda en Gervaas wrote:
> Met 'toen' (toe) moet daar 'n verlede tyd gebruik word.
> Maar ons kan wel die 'praesens historicum' gebruik pleks van 'n verlede tyd
> in vertellings bv. : 'Iedereen lag rustig te slapen. Plots wordt er op de
> deur geklopt ! Iemand probeert het huis binnen te komen ...' ens, ens.
>
Ja, ook in Afrikaans sal mens dit so kan doen: As mens duidelik
gemaak het dat die storie in die verlede afspeel, dan kan jy voortgaan
in die "praesens historicum." Dis egter interessant dat dit nie in
Nederlands kan gebeur na "toen" nie.
Gloudina
|
|
|
|
| |
  |
Gaan na forum:
[ XML-voer ] [  ]
Tyd nou: Sat Dec 28 05:28:18 UTC 2024
|
Supertaal
Blog
Soek
Hulp
Lede
Registreer
Teken aan
Tuis
