Tuis » Algemeen » Koeitjies & kalfies » Afrikaans is Amsterdams!
| Afrikaans is Amsterdams! [boodskap #119861] |
Sa, 15 Januarie 2011 18:56  |
Etienne Marais
Boodskappe: 370
Geregistreer: Maart 1997
Karma: 0
|
Senior Lid |
|
|
Piet Paardekooper, taalkundige en emiritus-professor aan de
Universiteit van Leiden - 24/09/03
Oude kluchten verklappen
Van Beschaafd 17e-eeuws Amsterdams heeft het moderne Amsterdams bijna
niets bewaard. In één zinnetje kun je het meeste bij mekaar zetten:
"Me foader ken na seven uur nie meer sonder een koppie koffie in s'n
bed blijve legge." Het persoonlijk voornaamwoord me is samengevallen
met het bezittelijk voornaamwoord m'n, de z en de v zijn weg, legge en
kenne hebben 'liggen' en 'kunnen' vervangen, en de verkleinuitgangen
verschillen van die van het ABN: koppie, bakkie, nessie, enzovoort.
Maar we weten dat er veel en veel meer geweest is: dat verklappen
allereerst de oude kluchten, zoals de "Klucht van de koe" van Bredero
of de "Warenar" van Hooft. Daarin vinden we bv. nuuw, skip, rot voor
'rat', steuren, keuning, veul enzovoort.
In het Zaans van 1900 was dat Beschaafde 17-eeuwse Amsterdams ook nog
te hóren: Boekenoogen heeft het beschreven. Maar de tand des tijds
heeft ook daarvan het meeste opgevreten; een paar hoogbejaarde Noord-
Hollandse dorpelingen in bejaardenhuizen hebben schaarse restanten
bewaard, vaak zonder te beseffen welke kostbaarheden ze straks mee
zullen nemen in het graf.
Met Jan naar Afrika
Gelukkig heeft Jan van Riebeeck dat Beschaafde Amsterdams meegenomen
naar de Kaap, toen hij daar met z'n gezelschap in 1652 landde. En daar
heeft het nageslacht het grootste deel van dat Amsterdams voor ons
bewaard, in licht gewijzigde vorm. Wie dus het oudste Amsterdams nog
wil hóren, moet naar Zuid-Afrika gaan.
Jan z'n Amsterdams was VOC-taal; het breidde zich meer en meer uit
over de kleine kolonie. Maar bruine en andere tweede-taalaanleerders
vereenvoudigden dat en schrapten bv. alle uitgangen van de
tegenwoordige tijd: ek loop, hy loop, julle loop enz. Ook de verleden
tijd vonden ze vervelend: 'kwam', 'zag', 'overwon' werden dus het
gekom, het gesien, het oorwin. De Nederlanders namen die
vereenvoudigde vormen over. Van hun kant gaven zij Maleise leenwoorden
aan de Nederlanders, zowel in het vaderland als in Zuid-Afrika: pisang
voor 'banaan', piering voor 'schoteltje' en bamboe voor 'rietsoort'.
Dat nieuwe Hollands ontstond dus in hoofdzaak door vereenvoudiging van
Beschaafd 17e-eeuws Amsterdams bij tweede-taalaanlering. Het heette
Kaaps-Hollands of Afrikaans Hollands, afgekort tot Afrikaans.
Won ABN het gevecht?
Intussen veranderde het Oudamsterdams ook in het moederland: mensen
die op school leerden lezen en schrijven, kregen van de meester op hun
kop als ze hun praten niet aanpasten aan de letters. "Die rot het dat
eier op dat bakkie late legge" is helemaal fout; je mot (moet) segge
(zeggen): "Die rat heeft dat ei op dat bakje laten liggen".
In 1900 kregen de schoolmeesters ook nog steun van de leerplichtwet;
geen kind kon aan hun dwang nog ontsnappen, en het ABN won het gevecht
van het oude Amsterdams (en van de andere dialecten) bijna overal.
(Alleen in Vlaanderen, waar de leerplichtwet later kwam, is de ABN-
hantering nog niet overal voltooid.) Het Nederlands overwon het
Hollands dus, al liet dat sporen na in vaste uitdrukkingen: een ouwe
rot, een mooi koppie. En onlangs hoorde ik een minister zeggen: "de
ore viele me van me hoofd". Maar Balkenende greep niet in.
Een Afrikaanse zuster
Er zijn nu dus twee vormen van Nederlands. Het sterk Hollandse
Nederlands in Zuid-Afrika heeft oude klanken en woorden bewaard, maar
uitgangen laten verdwijnen. Daartegenover staat het Europese
Nederlands dat het omgekeerde gedaan heeft: klanken en woorden laten
verdwijnen, maar uitgangen vastgehouden. Het eerste kun je Afro-
Nederlands noemen, en het tweede Euro-Nederlands. Het Afrikaans is dus
geen dóchter van het Nederlands, maar een zuster. Het eerste telt 6
miljoen sprekers (3 miljoen witmense en drie miljoen bruinmense), het
tweede 22 miljoen.
De taalbelangen van 28 miljoen mensen behartigt de Taalunie
Nee, helaas nog niet helemaal, want in Europa moet het inzicht nog
doorbreken dat Kaaps Hollands Amsterdams is. En dan is de eenvoudige
conclusie: zolang Amsterdams Hollands is en Hollands Nederlands, hoort
ook het Kaapse Hollands thuis in de Nederlandse Taalunie. Wie kan
beter als die Taalunie aan de Afrikaners uitleggen dat hun
taalgemeenschap geen 6 miljoen mensen telt, maar 28 miljoen?
|
|
|
|
| Re: Afrikaans is Amsterdams! [boodskap #119863 is 'n antwoord op boodskap #119861] |
Wo, 19 Januarie 2011 14:04  |
Daun Johnson
Boodskappe: 1155
Geregistreer: Januarie 2009
Karma: 0
|
Senior Lid |
|
|
> Wie dus het oudste Amsterdams nog
> wil hóren, moet naar Zuid-Afrika gaan.
>
> Het Afrikaans is dus
> geen dóchter van het Nederlands, maar een zuster. Het eerste telt 6
> miljoen sprekers (3 miljoen witmense en drie miljoen bruinmense), het
> tweede 22 miljoen.
>
> De taalbelangen van 28 miljoen mensen behartigt de Taalunie
>
> Nee, helaas nog niet helemaal, want in Europa moet het inzicht nog
> doorbreken dat Kaaps Hollands Amsterdams is. En dan is de eenvoudige
> conclusie: zolang Amsterdams Hollands is en Hollands Nederlands, hoort
> ook het Kaapse Hollands thuis in de Nederlandse Taalunie. Wie kan
> beter als die Taalunie aan de Afrikaners uitleggen dat hun
> taalgemeenschap geen 6 miljoen mensen telt, maar 28 miljoen?
>
> Dat nieuwe Hollands ontstond dus in hoofdzaak door vereenvoudiging van
> Beschaafd 17e-eeuws Amsterdams bij tweede-taalaanlering. Het heette
> Kaaps-Hollands of Afrikaans Hollands, afgekort tot Afrikaans.
>
Baie interessante pos, Etienne.
Dankie daarvoor.
|
|
|
|
| |
  |
Gaan na forum:
[ XML-voer ] [  ]
Tyd nou: Sa Apr 20 04:48:13 MGT 2024
|
Supertaal
Blog
Soek
Hulp
Lede
Registreer
Teken aan
Tuis
