Radiospeler Radiospeler
 
Supertaal
Kom praat saam!

Tuis » Taal » Prosa & poësie » Totius - Trekkerswee
Totius - Trekkerswee [boodskap #112225] Vr, 19 Januarie 2007 07:42 na volgende boodskap
Fritz Wuehler  is tans af-lyn  Fritz Wuehler
Boodskappe: 5
Geregistreer: Januarie 2007
Karma: 0
Junior Lid
Totius - Trekkerswee
Silwer Strale


I

Dis heuwels, heuwels, heuwels net

sover 'n mens se oog kan speur;

grasheuwels waar ook riwwe gaan,

met enkele stroompies tussendeur.

Daar is geen hoë berge nie,

want hoog is daar die wêreld self;

en luggies waai daar dun en fris,

of dit stroom uit die blou gewelf.

Die baie dale en klowe wat

die hoogland kruis en dwars deursny,

bied winterskuiling vir die vee

wat anders al te koud sal kry.

En as die eerste rypies val

trek bosveld toe wat kan,

om daar in lekker warrem son

hul winterlaers uit te span.

Maar somers is dit heerlik op

die Rand; dan lê in sonnegewaad

die heuwels soos ramme te sluimer-slaap

langs strome wat lag en praat.

Dan reën die wolke somaar as

hul swaar skuif oor die hoë land,

en die dak van Transvaal se geute spuit

die water weg na alle kant.‹

Dáár in die hoë wildheid met

sy huppelende heuwelskoon

het jarelank 'n trekker met

sy vrou en kind alleen gewoon.

II

Verlore-klein lê op die Rand

hul huisie in die trekkersland;

dit is 'n stip net in die wei‹

die rietedak en muurtjies van klei.

Daarlanges lê die beestekraal,

waar smiddags doodse stilte daal

as kalfies, in die son gebraai,

die vlieë van hul kop lê waai,

so dom-gerus; en bly-ontsteld

eers opspring as uit ruie veld

die koeie aandraf wat met hul

geloei die awendstond vervul.

'n Bietjie verder van die huis,

waar mielieblare helder ruis

as windgeroer hul sanggeluid

hef bo die dowwe velddreun uit,

lê laer af, 'n klein vierkant,

die rooi geploegde akkerland

waaruit die boer by goeie jaar

sy mielies, ál sy graan vergaar.

'n Enkele perske, aan die lug

gewénd, dra daar sy goudgeel vrug,

en bied, gedroog, in wintertyd,

'n skaars-verkrygbre soetigheid.

Dit is die plasie wat daar leg,

só rustig in die wydte weg‹

'n koninkrykie op homself

waaroor 'n helder hemel welf.

III

Nou ry 'n ruiter oor die rant.

Die bodeur 's oop al as hy kom;

net die onderdeur se werwel draai

'n vrouehand by die aanklop om.

Sy groet as sy hom binnelaat,

en vra hom wat sy wense is:

hy moes maar bietjie sit as sy gaan

om pa te sê dat daar mense is.

Sy skuif verby met mooie buig

en stap met ligte voetstap weg.

Die vreemdeling sien skrams nog net

haar volle wese en hare-vleg.

'n Glimp, 'n glans, 'n gouigheid,

nes of 'n gees verskyn.

Maar nooit sal in sy lewenstyd

dié ligbeeld uit sy siel verdwyn.

So half-verleë, asof bespied,

laat sy haar hande strelend gly

oor halme wat in volle saad

hul hooghef aan haar wedersy,

en saai 'n handvol grassaad heen,

denkend so in verbygaan dat

by seëning van wind en reën,

'n enkele wel sal wortel vat.

Intussen kom haar moeder met

'n lekker koppie koffie aan;

sy sit gesels en sien haar kind

al verder na haar man toe gaan.

IV

Hoe lyk dit of die plasie so

allénig in die wêreld leg?

Is daar geen ander plase omheen‹

naby en verderweg?

Ek sien daar nog geen telegraaf

of kronkelende spoorwegbaan;

geen stofferige heuwelpad

wat na die trekkerswoning gaan.

Net oor die werf, met kweek deurwas,

lê duidelik in kronkelspoor‹

so loop die mens se voet altyd‹

die voetpad na die watervoor.

En verder, aan die werf se kant,

juis waar die hoë halme waai,

sien ek 'n tweelingstrepie wat

bevallig deur die velde swaai.

Die tweeling-spoortjies, so gering,

met die maanhaar tussenbei,

is die kompas wat trekkersboer

deur skraal bewoonde streke lei.

Dit is sy seker spoorwegbaan,

meteens sy wisse tel'graaflyn,

waarlanges gaan sy tripp'laar en

sy stadige ossewa-trein.

Wanneer die land kom in gevaar,

dan sien jy langs die lyntjies gly

'n wakker stoet van burgers wat

op wakker perdjies ry.

V

Die moeder kyk maar al weer uit,

die tyd begin nou lank te val;‹

daar is haar dogter by haar man,

en ja, daar kom hul al!...

"Dag neef! Is dit die oudste seun

van buurman Koos miskien?

Ek het hom so 'n dag of wat

vir die eerste keer gesien."

"Oom ja, en pa laat vra om saam

in een geselskap op te trek:

alléén sal ons te vreemd ons voel

op Perdekraal se saamkomplek."

"Sê vir jou pa dis goed, my neef.

Kom maar die middag bietjie vroeg,

dan ry ons nog 'n aandskof en

is daar die môre vroeg genoeg.

"Kyk, daar is Perdekraal,

daar waar die laaste heuwels rys."

Oom buig hom oor die onderdeur

terwyl sy vingers wys.

"Wel, oom, dis goed, ons sal so maak."

Dan sal hy ook maar weer vertrek.

Hy gooi die teuels oor sy perd

en ry weer oor dieselfde nek.

Bo-op die nek loer hy verlaas

versigtig nog na agter om,

of hy nog iets kan sien, maar nee,

die nôi het nie weer uitgekom!

VI

o, Die eensaam-huiswaartse rit,

en die eerste gedagtes aan haar!

Dit is die eerste keer dat hy

die uitdraai-paadjie nie gewaar...

Hy is verdwaald, en dis al aand...

Sy droomgedagte is skielik weg,

maar nou sit hy 'n plan te maak‹

wat, tuisgekom, te seg.

Sy mense sit aan tafel as

hy inkom met 'n stram gesig

en kort en goed sy boodskap doen

met oë op sy bord gerig.

"Maar, Willem," vra sy suster hom,

"wat kom jy dan vanaand so laat?

Het jy heel-middag daar gesels

en so jou tyd verpraat?

"Ma, hoe lyk Willem vir my so snaaks?

Hy is tog dalk nie doodgegôi

geraak nie in die stilligheid

op die Transvaalse takhaarnôi?"

"Bly stil!" so sê hy nukk'rig-kort,

"Die oom daar was eers vér opsy,

en by die huistoe-kom het ek

verkeerde pad gery."...

Nou word dit langsaam stil aan tafel,

stil word die borde- en messeklank.

Die vader lees 'n stukkie nog,

en sluit met lof en dank.

VII

Die donserige maanlig-nag

die daal so sag, so sag

al op die huis en werf en plaas

waar net maar één hou wag.

Oom Koos se huisgesin het weer

van werf en werk teruggekeer;

en maanlig-nag lê van sy pluim

op elke oog 'n donse-veer.

Die mense-gees, vry in sy lug

van onbegrensde wêreldvlug,

keer in die donker liggaamshuis

ook weer terug.

Dan gaan die deurtjies almal dig;

dan worstel daar by halwe lig

die hart wat waak

en wat die droomwerk moet verrig.

Net Willem slaap vannag nie gou.

Hy loer hoe deur sy raampie nou

die maan 'n sagte lig laat val

of buite lag oor trane-dou.

So voel hy hom: weemoedig-bly.

En ook so rein, so rein daarby,

soos maanlig wat met blanke voet

oor pêrels van die dounag gly.

In slaap sink hy dan eind'lik weg;

hy hoor die woord weer wat sy seg;

hy sien haar gaan weer oor die veld;

hy sien ook weer haar harevleg.

Sy slaap duur tot die son hoog skyn,

die maan laag aan die lug verkwyn,

beeld van sy droombeeld wat

nou bleekrig weer verdwyn.

VIII

o, Die oggendstond op 'n boereplaas!

Daar trek al op die eerste rook.

Hul het gistraand die vraag beslis

wie se beurt of dit môre is

om ketel te kook.

Die môrester het opgegaan;

daarbinne roer al een;

daarbuite bly die rokie draai,

omdat daar nou geen windjie waai

deur vroeë môrewêreld heen.

Die haan het op sy beuel geblaas;

hy spring al van sy tak;

'n mens sal sê dat hy die baas

(so stap hy) is van werf en plaas,

en die transport dra in sy sak.

Hom volg sy vriend, die kallekoen,

'n oue towenaar:

hy worstel met sy slange wat

hy nukk'rig teken in die pad

se stof, met duister vlerkgebaar.

Die kraalvee is al moeg gelê;

hul rek die groot, stram lywe uit.

Daar kom die Kaffer ook al aan

wat koulik oor die douveld gaan

en eers die kalwerhok ontsluit.

Sy emmer ruis van pure musiek,

so vloei dit nou uit volle speen;

musiek ook vir die kalfie als

hy kort-kort om sy moeder wals

op nog onvaste horrelbeen.

Maar kyk hoe staan die osse met

groot oë na die hek te tuur,

totdat die laaste hinderpaal

word uit die mikstok uitgehaal

waaraan hul saans hul lywe skuur.

Die son gaan op, die vee verdwyn.

Net in die onverstoorbre vert'

'n ossespan stap voor die ploeg,

en agteraan die man wat swoeg

by 'n rukkerige stert.

Die môre smelt weer met die dou,

die vrede alleen bly soos dit was.

Net 'n hen spring van haar eiers af

met groot geraas, en die brakhond blaf

vir die enkele kuiergas.

IX

Binne die huis is dit vandag

nie al te rustig, want

moeder en dogters moet bak en slag

vir die groot fees van die land.

En dan‹die Kaffers is so baar!

"Daar staan die brood al uitgerys

en die oond is koud! Dis werklik waar,

'n mens moet hul ook alles wys."

"In die ou Kolonie had jy nog

oorlamse skepsels wat gou-gou leer.

Wat het my man met die lang tog

in vredesnaam makeer?"

Maar die dogters staan hul moeder by

met opgestrookte arm:

dit knee die deeg en maak pastei;

en die oond is ook al warm.

Die jong goed kan nie so ernstig wees

of 'n grap word tussendeur gegôi.

"Hierdie tert is nie vir die fees,

maar vir Willem se takhaarnôi."

Net sluip weer Willem deur die kombuis

langs 'n skemerdonker hoek.

"Willem, wat loop jy so deur die huis

nes 'n hoenderhen wat lêplek soek?"

Hy swyg; verdwyn weer ongemerk;

hy's met die saak verleë:

die vrouens wat die wee bewerk

(so dink hy) spot daarmee.

X

Die tyd van trek die kom weldra.

Daar gaan oom Koos se ossewa,

blou-bont geskilder; hoor hoe raas

die wiele op pad na oom Gert se plaas.

Al dadelik van die staanplek af

dril die osse-lywe soos hul draf.

Die vrouens roep: hul skud uit lid,

só ruk en rammel dit.

"Hôi, Willem, hou nou op met klap!

Wat wil jy?... Laat die osse stap."

So roep oom. "Watter haas is daar?

Die middagson sit nog wie weet waar."

Dit help so effentjies, maar dan

praat Willem weer bo die rooibont span,

en die ossedier, so stroef en stil,

voel gou-gou wat sy drywer wil.

So kort-kort teen 'n opdraand blyf

die kettingtou nog taamlik styf,

maar anderkant-af swaai dit somaar slap

as die osse weer raak uit maat en stap.

Hul is te veel, maar oom wil tog

ook bietjie met sy beeste spog.

En dan, dis so armoedig om

met so 'n paartjies daar te kom;

dáár by die plaas, daar by die fees

waar soveel mense saam sal wees.‹

Oom Gert se plasie haal

hul as die son nog wakker straal.

XI

Ek hoor van vreemde lente melde

as sangtyd wat genaak,

wanneer die voëls in bome-velde

singend hul nessies maak.

Maar hier's geen sang in hoë twyge

as skat van lentetyd,

maar oral diep en ernstig swyge

van velde kaal en wyd.

Ek hoor van vreemde lente melde

as tyd van blommegeur,

wanneer veldblommetjies die velde

versier met tint en kleur.

Maar hier bloei hul in klein alleenheid,

in aarde dor en vas;

by ons is dit àl golwende eenheid

van velde enkel gras.

Só stil eenvoudig in sy worde,

so sonder klank of praal,

kom hier die lente in ryp-verdorde

geweste neergedaal.

Tog is ons lief sy eerste sprietjies,

die grassies aan ons voet;

tog leer dit ons weer nuwe liedjies

van taaiheid en van moed.

XII

So het eenselfde lentelewe,

eenvoudig, diep en waar,

twee stille wesens sag omswewe‹

vir Willem en vir haar.

Daar was geen danse of sangerskore,

geen klank of kleure-gloed;

net liefde stil dié dag gebore

by simple boere-groet‹

Nog gaan in droomnag stil sy skrede

na simple boerehuis;

oom Gert se plasie is sy Eden‹

sover haar voete ruis.

Die kalwerhok is dan die plekkie

waar hy so graag sou staan

om, loerend deur die klipkraal-hekkie,

haar heeldag ga te slaan.

En nou ... hy kan dit skaars gelowe,

sien hy haar wese weer,

net soos 'n lenteson daarbowe

skaamrooierig en teer.

En nou ... sy gaan met hulle same,

sit op die voorste wa,

terwyl hy roep die osse-name

met sweepslag agterna.

En nou ... hy sien haar liewe kappie,

gestik van enkel sis.

En straks ... doen hy 'n klein vriendskappie

as hul gelaer is.

XIII

Die vuurtjie brand

hoog langs die heuwelrif.

Die duisternis bedek die land,

maar dis 'n duisternis waardeur

die maan se melkies sif.

Die vlamme dans

vrolik in vuurge kring.

Die mense sit 'n krans

en luister swygend na

die keteltjie wat sing.

Dit is die trekkersboer

se late lied wat wek

sy hart en diep hom roer.

Dit is sy vroeë môresang

wanneer hy verder trek.

Geen dans in woel'ge saal,

geen lied van danseres

bied hom 'n blye onthaal

wanneer hy eensaam is‹

geen drank uit volle fles.

Sy vlamme dans en spring

al rond die ketel-boom;

sy ketel praat en sing

en skink hom in die drank

wat die ure laat verdroom.

Sy keteltjie is swart

al in sy diens gebrand:

die trooster van sy smart

die bly hom trou wanneer

hy soek 'n vaderland.

Die spoor lê oral in

die ronde hopies as;

en telkens as die dag begin

dan swaai dit by die voorwiel, met

'n voorslag-riempie vas.‹

Die vlamme dans

nou rond in vuurge kring.

Die mense sit 'n krans

en luister swygend na

die keteltjie wat sing.

Hul aandag span

nog meer wanneer oom Gert

vertel die storie van

Hendrik en Lettie en

hoe gou hul twee geskeie werd.

XIV

"Hul twee is lammers van een jaar,

hul huppel op een werf,

tot arm sy vader trek vandaar

en swerf.

"Beloftewoord, en dan niks meer.

En ... harte in pyn en hoop,

wyl ryke minnaars kom maar weer

om haar hart te koop.

"Die jaartal skuif so traag.

Gerug van sonde tot haar kom.

Totdat hy bewend waag...

hy is weerom.

"Hul leed blyk dan 'n wolk so rein.

Op huweliksdag

'n soete oorwinningsvrede skyn

in purperprag.

"Maar‹die oorlogswoord roep haastig rond.

'Ag, Hendrik, hoe's ons droom so kort!'‹

Liefs kort gedroom, as Britse grond

en slawe word.'

"Sy swyg. Sy perdjie huppel al

na Laingsnek weg.

Hy sink met wein'ge in Natal

om ver te veg.

"Dis duisternis en stille nag.

'My vriend, ek sterf by die eerste lig,'‹

so spreek hy sag,

'maar Lettie wag haar eerste wig.

"'Laat sy my verre graf hom wys

en eewge trou laat sweer.'

Hy sterf‹die dure prys

van vaderland en eer.‹

"'n Moeder veeg haar trane af.

'n Kinderhand die kransie hou.

Hul staan voor 'n gesonke graf.

Dit was die eerste daad van trou."

XV

Die nag is heen, die môre is grys;

'n plaat van tente en waens wys

waar Perdekraal se steenhoop rys

    teen hoë hange.

Daar staan hul aan die grond gepénd

die geweltjies so mooi orent‹

die eie maaksels, tent aan tent,

    in suiwer range.

o Trekkersvolk, my hart ontgloei!

Ek sien hoe jul die vreemde boei

verbreek het, om dan uit te bloei

    tot eie nasie.

Nie net 'n eie vaderland,

nie net 'n eie vlag geplant,

maar àlles maak van eie hand‹

    geen imitasie!

Hoe lê die tentseil, baan aan baan.

Hoe wakker bly die nokke staan.

Die klappies netjies oopgeslaan‹

    mooi eenheid same.

Sy staan daar by die wa se as,

die huis van doek, so lossies-vas,

skoon nes in môredou gewas‹

    'n blanke dame.

Twee lang wit kappe in die veld:

'n wa en tent daarnaas gesteld,

tweeheid tot eenheid saamgesmelt

    in sware stonde.

Die wa‹'n sterke man is hy;

die tent‹'n taaie vrou is sy.

Jul het die nasie uitgelei,

    sy boei's ontbonde.

Lig op haar voet net soos die ree

en trekkend met die trekker mee

bied sy hom tog 'n vaste stee

    in angs-geweste:

as wolkbreuk beuk die witte wand,

die sonstrale op die nokke brand

of nagdier sluip oor donker land,

    'n veil'ge veste.

En as sy wa nie verder dring,

hoor ek by wind haar fladdering

die lied van boerbeskawing sing,

    stemmig-tevrede.

Dan word haar seile trou bewaar:

by feesdag net span sy 'n laer

en straal haar seile dankbaar daar

    van groot verlede.

XVI

Oom Gert en Koos die sluit hul waens

vas aanmekaar aan die buitekant

en in 'n lyn met al die waens

wat reeds in rye staan geskaar

uit die omtrek van die Rand.

Die lang grys wasems van die nag

lê soos 'n slangrug in die dal;

dit is die misdamp van die reën

wat in Desember langs die Rand

oorvloedig val.

Daar in die miswolk dryf die kiem

van perdesiekte, sê hul, rond,

maar mens en bees, waarvoor die Heer

die nuwe land gemaak het,

is gesond.

Reg-bo die vuurtjies van die laer

styg stil omhoog die ligblou walm,

en nou die son weer op wil gaan,

styg uit 'n tent nog hier en daar

'n laaste psalm.

Die osse word al losgemaak

en veld toe aangejaag;

'n Kaffer stap hul agterna

wat aan 'n stok sy velskoene en

'n haarge knapsak draag.

'n Enkele hamerslag weerklink

van die wat laat kom, maar

die meeste burgers is gereed

en staan die landsaak te bespreek

in klompies bymekaar.

Die vrouens maak die brekfis al‹

die tweede ketel sing;

hul loop tent in tent uit en koes

gramstorig vir die braaivleis-rook

wat trane in hul oë bring.

Straks gaan hul, of dit kerk is, in

hul Sondagspak geklee

na die vermaarde steenhoop heen;

'n ieder neem sy kerkboek en

sy riempies-stoeltjie mee.

Die predikant laat sing; hy lees

en hou 'n nasionale preek.

Dan vra hy ook nog vir oom Gert

wat oral saamgetrek het, om

die landgenote toe te spreek:

XVII

"My landgenote, julle weet

hul het in Kaapland, vroeg en laat,

'n valse vryheidsleer verkondig;

jul weet die Kafferbendes het

met roof en moord en skelmery,

die grensbewoners daar versondig.

"Ons het getrek, eers na Natal,

tot aan die see wat vir ons was

'n tweede en wilder Onbekende;

maar nooit het trekkers moed of lus

gehad om na die wildernis

hul dapper trekkersvoet te wende.

"Hul het daar deur die duinsand heen

hul waens gedryf, en tot vandag

staan daar die boerenaam geskrywe.

Ons vyande 't ons daar gevind,

ons uit-oorlê of aangeval,

en uit dié Kanan weer verdrywe.

"Ons laat aan Kaffervolk en Brit

die mooiste deel van Afrika

wat slinger langs die strande.

Ons het gekies, om vrede vir

ons voet te vind, die wildernis

en altyd skraler binnelande.

"God het ons eers gelouter en

laat wraak neem op Dingaan

se duisternis van Soeloe-horde,

dat ons daar in die nuwe land,

nes uit 'n smeltkroes voortgekom,

'n Gode-dankbaar volk sou worde.

"En later toe die Engelsman

ons weer gedreig het en gedruk,

het ons die steenhoop dáár vergader.

Hier van Transvaal se hoogaltaar

het ons ons harte opgehef

tot God Almagtig, onse Vader.

"Jul weet hoe God gered het. Dink

aan Laingsnek, aan Ingogo en

aan Amajuba's hoë kranse.

Wee ons as ons weer God vergeet,

soos Israel by Sinaï,

met wilde afgodsdanse!

"Dan sal die steenhoop ons verkla.

Ek roep tot my getuie aan

die hemel en die heuwelrande!

Dan sal ons hiér moet kerm en klaag,

en rondom hiérdie heil'ge plek

die tekens sien van al ons skande!"

XVIII

Die fees het weer verbygegaan‹

na alkant sien mens waens, soos

die boere in klompies weer vertrek...

Hoe wakker staan die swepe-ry!

hoe daal hul, en die voorslag klap

om die osselywe op te wek!

Nie lank nie of daar is weer fees;

nou in oom Gert se huisie, waar

Willem en Dina samestaan...

Voordat die mense skei, vra nog

die predikant dat hul sal hoor

hoe hierdie bruilofsliedjie gaan:

XIX

Bruidegom

"Ek is 'n boerebruidegom

wat uit die ou Kolonie kom.

Ek is geen kind nie van die Trek,

maar my hart sit op die regte plek;

daarom het ek my vasgebind

aan 'n egte, egte trekkerskind.

Bruid

"Ek is die egte boerebruid,

uit die egte takhaarwêreld uit.

Maar ek kon my tog so goed gedra

dat 'n kolonis my hand kom vra!

Ja, die ou Transvaal is nie so sleg

as wat die mense dink en seg.

Bruidegom

"Ek is 'n boerebruidegom

wat met my ganse rykdom kom.

Ek het geen geld nie op die bank;

maar het 'n wa met suiwer klank,

twaalf rooies, jukke en rieme klaar,

en ek makeer nog net vir haar!

Bruid

"Ek is maar net 'n boerebruid,

en gee my vir niks anders uit;

geen jongman hoef hom te vergis,

want ek is net maar wat ek is.

Maar 'k het twee arrems, rond en sterk,

wat regstaan vir die huishou-werk.

Bruidegom

"Ek is 'n boerebruidegom

wat net maar na die bruilof kom

met stewels, en ook net dan dra

die laken-pak en keil van pa.

Anders is hul my lyf te veel

en is dit velskoen en ferweel.

Bruid

"Ek is maar net 'n boerebruid.

Ek dra 'n kappie met 'n tuit.

Ek knip die tabberds wat ek dra‹

maar bietjie mooier!‹moeder ná.

Net die één waar ek vandag mee loop

het vader by die smous gekoop.

Bruidegom

"Ek is 'n boerebruidegom

wat met lees en syfer klaar kan kom,

en die kaart ken van Suid-Afrika

wat ek daarso in my koppie dra.

Wat anderkant die water, in

die wêreld is, raak my maar min.

Bruid

"Ek is maar net 'n boerebruid,

ek laat nie my geleerdheid uit.

As hul oor politiek begin

dan luister ek en hou my in.

Maar 'k sal my kinders eendag wel

die storie van Transvaal vertel!"

Goue Gode


I

Dis heuwels, heuwels, heuwels net

sover 'n mens se oog kan speur;

dis of voorheen 'n monsterploeg

die wêreld hier wou stukkend skeur.

Ja, God se ploeg het hier geloop

in wentelkrag van vloed en vuur

toe heel die hoogland omgekeer

is in die aard' se wordings-uur.

Die reuse-sooi van daardie ploeg

'n berg was of 'n hoë rand;

en elke voor daaragter was

'n vrugbre moot of akkerland.

God se almagtige Hand het toe

daaroor gegaan met groot geswaai,

sodat 'n ganse goudveld is

in die aard se boesem uitgesaai.

Daarna het Hy die eeugety

stil oor sy akkerveld laat duur,

sonder dat een die geelblink vrug

versamel in sy voorraadskuur.

Geen Babilon se reusebeeld

is uit die goudsaad saamgesmelt;

geen wêreldstad se grootheid het

geskitter oor die heuwelveld.

Net Kaffervoete 't daar gegaan

wanneer hul hordes vlug of veg;

en die ondier het gelaer waar

die skatte van die wêreld leg.

II

Die taal van berge en rante is oud.

Ek sien die letters voor my staan,

die skeure omlaag, die kranse omhoog;

maar dis 'n skrif wat nooit vergaan.

Die taal is geskrywe met letters

van kranse en klowe en rif;

dit lê oop en bloot op die wande, ...

maar niemand ontraadsel die skrif.

Die kranse en klowe is woorde

tot reuse-sinne vereen,

en die stippels en strepe daartussen

is tot massas rotse versteen.

Dit is die taal van skeppings-dae,

die taal ook van die sondvloed-tyd,

waarby die late mens verbysterd

staan klae van onwetendheid...

Spreek daardie taal van hoë waters

teen hoë bergwand uitgeslaan,

en van opdrifsels eeue later

tot kransversténing oorgegaan?

Of spreek die taal van vuur se werking,

van vreselike wêreldbrand

toe berggevaartes op kom rys het

uit die aard se vuurge ingewand?...

Die sleutel van pylskrif-figure

en hiërogliewe is gevind;

maar hier staan al die wyse same

onwetend soos 'n kind.

So swyg ook stil die Rand se rante.

Ja, die skeppingstaal is al te oud!...

Of spreek hier gryse lettermerke

miskien al lank die woord van: Goud?...

III

Nou loop 'n loper oor die Rand

wat rooi is in sy aangesig;

hy sien niks van die skone land,

maar hou sy oog omlaag gerig.

'n Kaffer sukkel agter hom

en dra sy loodswaar pak:

'n vysel, stamper, pikswart kom

met goeters in 'n goiingsak.

Hoor! dis geen vooros-klok gewis

wat lui op die anders stille Rand!

Die klankgeluid is anders, dis

die stamper op die vyselkant.

Bo stugge rots‹nog nooit getref

as deur die slag van donderweer‹

word nou die hamer opgehef

en mokerslag daal dreunend neer.

Die rots word gruis; die gruis word stof;

die wasbak spoel dit om en om,

en delwers-oog speur rust'loos of

die goud-en ysterstrepie kom.

Daar is dit! en hoe bly is hy!

Die goud-aar is oplaas geraak...

Die outa sien 'n os wat wei,

en dink: "Hoe lekker sal hy smaak."

Die rots word nog 'n keer gestamp ...

en in die spoelkom omgewas.

Die delwer gaan dan na sy kamp ...

sy dienaar hurk daar by sy las.

IV

Ons sien nou weer die loper loop.

'n Tolk en hy het keer op keer

met omhaalwoorde geprobeer

of hul oom Gert se plaas kan koop.

Oom Gert was na Pretoria:

hy het hom met sy sorg gewénd

na die vaderlike president,

en dié het hom geantwoord: Ja.

Maar ag, oom Gert se hart is swaar

as hy weer kom die bultveld oor;

daarbinne moet hy almaar hoor

'n stem so lastig, so onklaar:

"My plasie is my Nabots-erf

wat met sy weiveld wiegel oor

die Rand. Moet ek dit nou verloor

vir Agabs, om dan rond te swerf?

"Gewetenstem naas lotgeval!

Die stem is Jakobs stemklank, maar

die lewenslot 's die Esaus-haar,

en ek is blind soos Isak al!"

So het hy lank gepeins, gewag,

tot hy oplaas dink: "Laat maar gaan."

Hul bied hom tweemaal duisend aan,

en daarmee is die koop volbrag.

Oom Gert maak nog sy saak gewis:

hy vra net goudgeld en kontant,

en dat sy eie predikant

sal tel of hulle almal is.

V

o Heilige nagte van voorheen

as die maanlig skaars in die huisie dring,

waar oom Gert lê waak, soos die psalmis sing,

om te peins oor God,

die nagte nog lank, na skeppings-maak,

deur geen kunsglans nog verkort;

as die mens nog tyd het om wakker te word

en te peins oor God.

Die vetkers het maar kort gebrand

om te lig oor die oue Skriftuur

wat die stof bied in die vroeë uur

om te peins oor God.

Die siel doen soos die blomkelk dan

wat die blaartjies sluit by nag,

en stil-alleen op die son staan wag‹

so peins die siel oor God.

Dit doen net soos die voël by nag,

wat die vlerk nie vliegend meer wil strek,

maar die koppie in die dons gaan dek‹

so peins die siel oor God.

Dis doen en doen en nog eens doen,

totdat uit hoër, heil'ger oord

verruis die saalge stemmingswoord‹

as die siel stil peins oor God.

Totdat 'n ligstraal na benee

val in die oog omhooggehou,

en die siel dan weer sy God aanskou‹

terwyl dit peins oor God.

Dan voel dit weer aan wyding ryk

en beef stil opwaarts-heen

met groot verlange om nog

oor God te peins.

Maar ag, nóú is oom Gert vol sorg,

en sy bed is vuur onder hom:

'n ander god het daar gekom,

en die naam van die god is: Goud.

VI

Voorheen was in oom Gert se huis

'n sjieling net so skaars te kry

as in 'n bedelaar se kluis‹

en tog was daar geen armoed' by.

Oom Gert se huis kos hom geen geld:

hy't self die muurtjies opgetrek,

die gras gesny op eie veld,

en toe met eie hand gedek.

Die hout was geelhout wat gesaag

is in die Houtbosbergse kuil,

vandaar met moeite uitgedraag

en oral in die land verruil.

Sy meubels is van eie maak,

en wie daarop gaan sit die voel:

dit is geen goed na vreemde smaak,

maar boer se eie bank en stoel.

Wat op sy tafel kom is uit

sy eie tuin of uit sy kraal‹

daar's brood en melk, daar's boerbeskuit

en vleis, dit is die sober maal.

Hul klere kies hul so gering,

dat hoë ruil nie nodig is.

Die smouse het dit rondgebring:

ferweel en tabberdgoed en sis.

Ja, geld was skaars en goud was min,

maar min ook die onrus en gebrek;

daar was geen ryke of arme in

die land, niks wat die onrus wek.‹

Hoe het die wêreld nou gedraai!

Hoe word oom Gert se vrees gewek!

Hy sien sy goed al opgelaai

en hoe sy wa weer noordwaarts trek.

VII

"Kom kinders, ons moet trek,

want hier kan ons nie bly;

as ons hier langer bly,

sal hulle ons weer kry.

"Ek het my grond so lief,

my vrye plaas en werf.

Vir hierdie plaas en werf

het ek voorheen geswerf.

"Kom kinders, ons moet trek,

dit is die boer se plan,

en daar's geen ander plan.

Laat almal trek wat kan!"

"Ag, vader, moenie trek,"

sê Dina, "laat ons bly,

want waar ons trek of bly,

sal hul ons tog weer kry.

"Ons kan nie immer trek,

ons kan nie immer vlug,

saam met die wild wegvlug

vir mensgerug.

"Ons woon al lank so stil;

laat ons nou maar geniet,

met eerbaarheid geniet

van wat die wêreld bied."

Wat sal oom Gert nou doen

om die onheil af te weer

as Dina haar verweer,

met sagte woord hom keer?

"Ek voel 'n ding wat kom,

my binneste die werk

net soos die miertjies werk

wat verweg storm bemerk.

"Nou ja, ons sal hier bly,

op die uithoek van die plaas,

van die ons ontvalle plaas

maar vér van stadsgeraas."

VIII

Bo-op die grond rys al 'n stad

wat op die heuwels skitter-blink;

dit was 'n reeks van kampe eers,

getimmer uit hout en sink;

maar nou 'n wêreldstad meteen,

en massas delwers trek daarheen.

Oom Gert het so iets nooit gesien:

die suiwer lug is troebel-vuil,

en helder stroompies van weleer

dam nou in donker modderkuil.

Die grond voorheen so skoon en rooi

is nou met steenkool-as bestrooi.

Al bo die stad, en verder, sweef

'n swart-deurrookte deins'righeid;

dit lyk net soos 'n veldvuur wat

hom uitsprei oor die velde wyd.

En saans dan slaan 'n rooi gegloor

soos veldbrand al die heuwels oor.

In boeredorpe het hul eers

'n kerk gestig op wye plein,

waarom vergader, hier en daar,

die grasdak-huisies, laag en klein.

Maar nou word eers, en wondergou,

'n groot hotel daar opgebou.

Daar is geen Son- of Maandag meer;

dit vleg en kronkel deurmekaar,

en saans, nog lank na middernag,

het die gewoel nog nie bedaar.

Die wêreld maak oom Gert nou dom

wat selde in die stad meer kom.

En as hy in die sonlig sien

hoedat die stad lê flikker-beef,

of saans bemerk die dof-rooi gloed

wat opwaarts na die hemel streef,

dan dink hy: 's Dit nie wat ek lees

van Babilon en van die Bees?

IX

Die nuwe wêreldstad die lê

tussen die twee families in.

Een kant is Willem en oom Gert,

en ander kant daar boer oom Koos

nog met sy talryke gesin.

Die wêreldstad lê tussen hul,

want, ja, die vriendskap is geskeur.

Is dit miskien die profesie

van wat op later dag nog met

die hele nasie sal gebeur?...

Dina het Engels gou geleer,

en ook so mooi leer sing...

Sy het verlaas oom Koos besoek

om hom saam met sy huisgesin

tot vriendskap met die stad te dwing.

Sy praat van meegaan met die stroom,

van nie so alles te vermy.

Maar nee, oom Koos het vas besluit

dat hy met sy geslag

op die ou-ou boere-pad sal bly.

Sy sing oplaas vir hul 'n lied

om so hul harte nog te vang.

Oom Koos die volg dit met 'n sug

en dink aan beter tyd terug

wanneer hy hoor die mode-sang:

X

"Stad waar die ligte newels swewe,

waar ligte luggies skitter-bewe;

stad op 'n hoogland uitgebou,

ver-sigbaar by die hemelblou‹

Johannesburg jy's waarlik ja

die glorie van Suid-Afrika.

"Van digte donkerheid omgewe

het Boer en Kaffer hier gelewe;

hul kon die goudstraal nie ontdek

wat die beskawings-lewe wek;

geen boeretent of ossewa

kon lig bring vir Suid-Afrika.

"Geen trekker bring hier nuwe lewe,

maar deur 'n hoër drang gedrewe,

kom pionier en delwer aan

wat goudvonke uit die rotse slaan.

Johannesburg die was weldra

die ligpunt van Suid-Afrika.

"Johannesburg is hoog van strewe,

wat laag is word nie neergedrewe,

maar naturel en trekker-boer

word uit hul onkunde opgevoer.

Johannesburg is waarlik ja

die glorie van Suid-Afrika.

"Johannesburg is hoog verhewe,

die koningin uit lig gewewe;

haar goue beeld sal wonders doen,

sal immer ophef en versoen.

Johannesburg sal steeds hierna

die glorie wees van Afrika!"

XI

Blink is die saal van lampelig;

gloed-helder blink hulle aangesig.

Warm is die saal van somergloed;

warm en onstuimig die hartebloed.

En kringlend sweef daar bont deureen

die danseresse op ligte been.

Maar Dina is die skoonste as sy

haar liggaamskoon in dans uitsprei;

en Willem, die gewenste man,

sien van die kant die skouspel an;

terwyl hom loof 'n kring van mans

dat hy só 'n vrou leen vir die dans.

Daar word gebuig, gevra, geswaai,

die arrems in mekaar gedraai.

Dan rus oom Gert, in slaap gesink,

waar net Gods sterre in stilte blink.

Rus?... Nee, hy sien op donker muur,

in helder letters van hemelvuur:

"Geweeg, geweeg, te lig bevind!"

Dan roep hy: "Ag, my arme kind!"

Sy vrou die stoot hom saggies aan,

maar berg ook self 'n snik en traan.

Dof word én saal én walsgeluid,

en langsaam gaan die lampe uit...

Leeg is die saal... Op tafelblad

staan leë bottels in hul nat.

En eind'lik, ná die sondenag,

staan weer daarbuite 'n ander dag.

XII

'n Warrelwind, die dagspook wat

so plots ontwaak,

en plots op straat of in die pad

sy dans-swaai maak‹

is hy nie soms die bode van

'n storm wat naak?

Papiere, blare, voddegoed,

van stof deurdring;

geswaai, geruk, soos in 'n tregter

opgewring,

kry skielik lewe en asem, hul

dans in 'n kring.

Is dit 'n gees, haastig gedaal

uit hoër lug,

wat van 'n naadrende onheil bring

die voorgerug?...

Kyk hoe die loom-lui stof geswind

sy voet ontvlug!

Of is dit dalk 'n toorheks wat

puur uit 'n grap,

op straat al in die rondte wals

met ligte stap,

en met die voddegoed en stof

kalkoentjies trap?...

Rumoer'ge warr'ling langs

die stof-vuil straat;

binne die sinkgebou staan al

'n mense-plaat,

en op die platform staan 'n klomp

klaar om te praat.

Uit alle wêreld-oorde saam

gewarrelwaai,

lyk hul oom Gert soos hane wat

staan koningkraai;

wanneer hul veg vir stemreg met

'n groot lawaai.

Intussen pak die stormwolk al

op Tafelberg;

en anderkant die water is

'n leeu vererg

wat nog in sagte woorde-klou

sy naels verberg.

Oom Gert is moeg van die tumult;

ryp is sy plan:

hy self met honderd ander storm;

gryp pote van

die stoele, en slaan op kop en lyf

so wat hul kan.

Die helde vlug na alle kant

die deurpoorte uit.

Van lae galery vlug hul

deur vensterruit,

totdat 'n al te dikkert daar

op half-lyf stuit.

Oom Gert laat hom dit dugtig op

sy sitplek voel.

Die dikkert skreeu sy buitevriend:

"o Pull, John, pull!"

Oom Gert die slaan; die dikkert roep:

"o Help, John, pull!"

    'n Beskrywing van die stemreg-agitasie

XIII

Is 't oorlog?... In oom Koos se huis

woel almal net om klaar te kry.

Daar word geslag weer en gebak,

en buite voor die agterdeur

trek reeds die seuns die bokwa reg

om op te pak.

Die harte voel nie lekker nie,

die woorde het angstig-min geword‹

soos steeds by donker voorbesef,

by die vergeefse angsgevraag

van hoe en waar

die ontwaakte lewenslot sal tref.

Lughartig praat 'n enkele seun

hoe hy die Engelsman sal skiet,

maar moeder maan: My kind, my kind!

Die seun wyk willig vir die woord,

want, ja, daar was 'n kleinigheid

wat hy nog aan sy saal wou bind!

Dis amper klaar... Daar kom hul aan,

die burgers van die omtrek, want

oom Koos die is nog veldkornet...

Straks staan hul, teuel in die arm

en met geboë hoof,

want een gaan voor in smeekgebed.

Die vrouens staan effens opsy,

met arrems oor mekaar gevou,

nou dat hul taak is afgedaan.

Nou kan hul eers hul smart besef,

en enkle droog met voorskoot-punt

al die eerste oorlogstraan.

Dan skuif en skok, met gang en draf,

die burgers op hul perde weg‹

dit lyk somaar 'n mengelklomp!

Maar tussen hulle flikker-blits

geweldig in die lenteson

die blinkgemaakte mauser-tromp!

Oom Gert wat hom meer tuis voel by

dié ruiterskaar‹hy het oom Koos

sy krygsmansdiens al aangebied‹

die luister hoe die jongspan in

hul oorlogsblydskap sing

die klanke van 'n oorlogslied:

XIV

Kom, burgers, trek die perde reg:

nou vrou en kind goeien-dag geseg!

Jongkêrels, los die nôi se hand;

en seuns, verlaat jul moeders, want

daar gaan 'n strydroep deur die land!

Gryp nou die teuels bymekaar‹

die vierkleur is weer in gevaar!

Die regterhand gryp die visier,

die bors oorkruis 'n bandelier;

die spore in die sonskyn blink,

stiebeuels teen mekaar weerklink,

die ketel aan die saal rinkink.

Kom, burgers, hou nou bymekaar‹

die vierkleur is weer in gevaar!

Laat aan die trippelaar sy pas,

maar hou die vuurge hingste vas.

Die agterstes moet ingalop

tot binne-in die ruiter-trop‹

die ponie en die bossie-kop.

Kom, burgers, ry so bymekaar‹

die vierkleur is weer in gevaar!

Trek burgers, almal nou geteld,

al voort maar deur die wye veld,

en of jul al omlaag verdwyn

of op die heuwels weer verskyn‹

wys altyd weer die slingerlyn.

Kom burgers, trek so bymekaar‹

die vierkleur is weer in gevaar!

Jaag, burgers, jaag oor rant en rots

wanneer jul teen die vyand bots.

Ruk in, spring af en pos gevat

aan die onwrikbre ryperd-blad.

Mik fyn, kyk waar die stoffie spat!

Staan, burgers, staan dan bymekaar‹

die vierkleur is weer in gevaar!

En moet jul val, val dan met eer,

met die oog die vyand toegekeer;

val op die grense, man en perd,

die oue vierkleur is dit werd,

en die eerkroon wink al uit die vert.

Val burgers, val dan bymekaar‹

die vierkleur is weer in gevaar!

XV

So sing die jonges vol van vreugde,

maar ag, oom Gert se hart is seer

as hy straks diep en dieper peinsend

gaan langs die slagveld van weleer.

Dáár lê Majuba, donker kleurig,

sy sye een en al terras;

dis of die berg van alle eeue

vir wonderdaad geskape was.

Daar lê Laingsnek; dis of Gods hande

dit vir 'n skanswerk uit wou bou.

En daar's Ingogo's kronkelbedding‹

net om die vyand op te hou.

Daar's nog die wonderlike hoeke,

net om die vyand vas te keer;

maar ag, oom Gert voel nou so anders,

sy hart is onverklaarbaar seer.

Hy sien nou oral groot kanonne,

hy weet nie of die ding sal gaan.

Die treine voer nou alle soorte

van wapens uit die hoofstad aan.

Daar is hom ook so baie mense,

en baie goed word aangevoer;

voorheen was daar so min maar nodig:

'n ryperd, biltong en 'n roer.

Dis nodig, ja, die tyd die vorder,

en daarom swyg hy maar en kyk.

Maar heel die Amajuba-wêreld,

alles wil hom so anders lyk.

Tog leef hy weer, die troue krygsman,

al trek hy nou maar same net:

'n oorlogsperd die stamp en runnik

wanneer hy hoor die krygstrompet!

XVI

Verlore!...

Die dag van stryd het mooi begin,

die burgers trek verwinnend in,

en boerename 't binnekort

oral 'n glorie-klank geword!‹

'n Pragtige môreglore!

Maar onder in oom Gert se hart

kom effens al, nog diep-verward,

'n fluisterstem na vore:

Verlore, verlore!

Verlore!...

Die dag van stryd begin so goed,

Suid-Afrika lê aan hul voet...

Die Boer moet Afrika regeer!

Gryp gou, voordat die kans kan keer!

Buig uit die grense na vore!...

Maar nou kom daardie fluisterstem,

diep in oom Gert se bors geklem,

so duidelik na vore:

Verlore, verlore!

Verlore!...

Rookwolke nader uit die suid

en sprei hul oor die aard-breedte uit;

oor Drakensberg se veil'ge top

skuif swaar 'n donderonweer op;

die storm sing in wilde kore!

Oom Gert se stemme, in hom bekneld,

kom nou daar buite op berg en veld

al donderend na vore:

Verlore, verlore!

Verlore!...

Oom Gert die kon nie verder vlug,

en sit nou, met sy vrou, te sug

agter die ysterplate vas,

daar waar hy eertyds vryman was

en sy vryheid is wedergebore!

Die fluisterstem daarbinne kom

nou deur die ysterplaat weerom

as huilende windstem na vore:

Verlore, verlore!

Verlore!...

Die dag van stryd hou lank nog aan‹

dis of die son nou stil gaan staan.

Maar eindlik roep hul rond: "Verby!

dis vrede, vrede weer, wees bly‹

al is die vryheid verlore!"...

Dan keer die wilde stem as sug

weer in oom Gert se hart terug;

en dring dan weer altyd na vore:

Verlore, verlore!

XVII

Die oorlogsfakkel is gedoof,

en die oorlogskamp word oopgesluit.

Die nuwe tye, hooggeloof,

kom met gejubel, lank en luid.

Die burgers kom van oral an

en raak al met hul lot versoen.

Maar net oom Gert, gebroke man,

wat sal hy in so 'n wêreld doen?

Want ook sy troue vrou is dood‹

die lewe van 'n handjie meel

en van 'n brok genadebrood

was haar as boerevrou te veel.

Willem, sy skoonseun‹hy't vir hom

die boerdery eers waargeneem‹

is skout, en het nie teruggekom.

Hy's seker nou totaal vervreem!

Oom Koos weer het sy grond verhuur,

en trek die hoë Bosveld in,

die Randse lewe is hom te duur

en skaadlik vir sy huisgesin.

Maar Dina‹waar is sy en wat?

sy die altyd skone boerevrou?...

Geheel verslingerd in die stad

en will'ge prooi van vreemdes nou!

Wanneer oom Gert van Dina hoor,

verbysterd al deur smart op smart,

dan roep 'n dubb'le stem: "Verloor!"

en dubb'le swaard gaan deur sy hart.

Geen antwoord is daar op die stem

wat vlymend deur sy siel nou gaan;

maar as die leed te vinnig klem,

roep hy: "Dit het die stad gedaan!"


Groue Grawe


I

Dis heuwels, heuwels, heuwels net

sover 'n mens se oog kan speur:

maar heuwels sonder struik of gras,

en droewig-vaal soos as gekleur.

Langes die heuwels staan 'n ding

soos die houtgeraamte van 'n huis,

waarbowe rust'loos wiele draai

wat die waentjies optrek met die gruis.

Die heuwels is party al oud;

verlate en vasgereën party,

en storms het baster-klofies in

hul naakte ribbes ingesny.

Die ander is nog in die maak

van poeiergrond of gruis nog grof;

en as die wind die fynes vat,

dan trek daar tuite stof.

Die heuwels lyk soos duine wat

in blankheid rys aan verre strand‹

dáár rys hul uit die blou-diep see,

hier uit die aard se ingewand.

Hier's ook 'n dreuning soos die dreun

van sagbewoë wêreldsee,

en winde wend, dan hier, dan daar

die dowwe dreuning met hul mee.

Maar waarom is die heuwels dan

so hoog en ook so bleek?

En waarom is die dreun so diep,

so droef nes een wat smartlik smeek?...

Hul sê die duine aan strand is die

grafheuwels van wie sterwe in see;

en daardie droewe dreuning is

die klag van wees en weduwee.

Maar hiérdie heuwels, heuwels dan

wat ook so hoog is en so bleek?

En hiérdie droewe dreuning dan

wat klaag soos een wat smartlik smeek?...

II

'n Agtal jare is weer verby.

Die boereplase is opgebou,

die platjies is weer huise nou,

die woeste leegte 'n landery.

Gou ruk weer alles in verband‹

Suid-Afrika's 'n wonderland!

Maar net oom Gert se lewe kwyn.

Sy hart is nie meer in die werk,

sy wank'le bene is al onsterk,

en ook die plasie word te klein.

Die lewensreggie, kort van duur,

wag net nog op sy sterwensuur.

Wanneer hy die omtrek saans beskou,

hoedat die huis-tal groter word,

die vrydom steeds word ingekort‹

dan sê hy: "Ja, daar is dit nou!

Die vroeëre boere-paradys

is nou één molshoop, groot en grys.

"Hier bly net hope en holtes lê:

die vreemd'ling kraak die neut in twee

waarvan hy ons net doppe gee,

maar al die neutvet dra hy weg.

Ons goud gaan na 'n vreemde strand‹

Transvaal bly lê: 'n armmans-land!

"Die voorpos van die armes woon

in Blikkies-dorp se kronkel-sink

wat ver soos bottelstukke blink.

Hul lewe van 'n hongerloon

in huisies aanmekaar gepas

en jaartjies vol van steenkool-as.

"Ag, arm Transvaal, waarvoor ek vrees,

jy't Afrika voorheen geroer

tot wakkerskudding van die boer‹

sal jy nie nou die laaste wees?

Jou heil'ge eersgeboorte-reg

word op die mark te koop geleg."

III

Oom Gert het min verwagting meer.

Nog één ding hou hom aan die loop,

dit is die vleugie van 'n hoop

dat eens sy dogter weer sal keer.

Die droewe en tog verbede dag,

daar bly sy siel nou stil op wag.

Sy hopie word hom aangesterk

deur 'n storie in 'n boek gelees:

"In Skotlands berge is 't gewees,

en 't was ook daar 'n stad se werk.

'n Eenge dogter in haar fleur

is uit die vadershuis geskeur.

"Nie wetend waar sy swerwend gaan,

kon haar vader net nog bid.

Geen grendel is snags opgesit,

maar deur die deur wat opestaan,

flikker 'n kersie heelnag lang,

wat haar by weerkoms moet ontvang.

"En ja, sy het eennag gekom!

Die trekking van die ver-oop deur,

en kersgeflikker deur die skeur,

die stille bede-heiligdom‹

ja die gebed nog allermees‹

was 't vir haar hart te sterk gewees?...

"As sy haar vader wenend kus,

bars die oue ook in trane uit:

'My kind, die deur was nooit gesluit

en daardie kersie nooit geblus;

dáár het ek biddend, nag aan nag,

geduldig op jou koms gewag.'"

Maar ag, oom Gert se hart is bang;

want as die jaartal al maar slyt,

dink hy: "My hoop is ydelheid,

my wagte duur tog al te lang;

my lewensdaggie's netnou om,

en dan het sy nog nie gekom."

Die mense vier al Unie-fees!...

Hy, arme, sal ook maar gaan kyk

hoedat die nuwe wêreld lyk‹

wie weet, miskien sal sy daar wees!

Sy eensaamheid verlaat hy dan

en kyk die vreemde wêreld an:

IV

Hoe mooi het al die stad geword!

Hoe slinger, soos 'n krans, omheen

die villatjies in keur van steen

en wisseling van boumodel!

Hoe mengel hulle kleuretint,

van helder-wit tot donker-dof,

omlaag, omhoog; dis alles of

'n kunst'naarshand hul plek bepaal.

Hoe groei die bome in die rots

en bloei die blomme in kleure sag,

vlak teen die rant se wilde prag,

asof dit nooit nie anders was.

En dan, die golwende verskiet

van bulte en bosse, al deureen,

totdat die oë vasslaan teen

Magaliesberg, die groot blou reus.

('n Bietjie goud maak baie mooi,

en‹dis maar krummels van die groot,

uit louter goud gebakte brood,

wat na Europa word vervoer!)

Ook saans nog wyk die mooiigheid

nie heeltemal nie, want dan blink

'n see van liggies; mens sal dink

die sterre 't uit die lug geval.

Die stad self lyk nou een en al

koopmanspaleise opeengehoop,

waartussen al die mensies loop

wat vreselike drukte maak.‹

Oom Gert sien niks van al die skoon.

Die agterbuurt, daar dink hy aan

waar die blikhuisies almal staan,

en alles vuil-armoedig is;

bedink maar hoe die mense woel

waar huise en stof die son versper,

waar sawends skyn geen maan of ster,

en net die lampeskynsels blink.

Hy sien skoorstene en steenkoolrook;

hy hoor die treine met hul haas;

hy hoor die myn se toeter blaas,

en 't gaan asof die aarde brul.

Hy dink dan aan die myn-graf waar

die mense lewendig in kruip,

om soos erdvarke rond te sluip

vir bietjie geld en‹longekwaal.

Hy dink aan ander duisende

van mense, voorheen eerbaar-braaf,

vir wie die skandgraf word gegraaf

wanneer die goud rys uit die grond.‹

Maar‹daar is fees bo-op dié graf!

Nes die ou tyd waar oom Gert van lees,

dat mense hou 'n dansersfees

wanneer die "swarte dood" verwoes.

V

Die môre van die Unie-fees

Oom Gert sien die soldate

in kakie langs die strate.

Hy sien die oorlogslans

se lintjies vrolik dans,

die sabels en gewere,

kanonne en helmet-vere,

op die paradebaan.

En agteraan?...

Hy sien die oorlogs-wees

wat deelneem aan die fees‹

'n kinder-keurkommande

met skewe hoede-rande;

'n ganse skaar kadette

met roer en bajonette‹

al agteraan

op die paradebaan.

Die môre-godsdiens

Vroom geklank!

Mense dank,

almal mede,

vir die vrede

'n Opperwese.

Want genees is

en verbonde

is al die wonde;

rassevete

's al vergeet.

Met veréénde klank

rys die vreugdedank!


Rassetwiste

Die middag

Hy hoor die geluid van juublend gesketter,

die vrolike klank van simbaal en trompetter,

gedra op die dreun van die oorlogstamboer

wat dond'rend soos onweer die harte kom roer.

Daar's wapenbeweeg wat yslik weerklink;

kanonwaens kom aan en kettings rinkink.

En hy hoor daarna:

Hoera! Hoera!

Hy hoor die tred van die oorlogswees,

sy voete gedril vir die Unie-fees!

Hy hoor 'n gesang van sy lippe weerklink

as hy bly en verruk uit die feesbeker drink.

'n Hosanna gaan op uit die kindermond,

en die skare juig saam in die vrolike stond;

En hy hoor daarna:

Hoera! Hoera!

Die aand

Vreugdevure deur die land...

Mense juigend om die brand!

Vreugdepyle gons omhoog

en ontplof hoog aan die boog;

bly-verwonderd bly die skaar

na die skitterkleure staar.

Oom Gert gaan vroeg die aand na huis,

want een ding staan by hom nou vas:

dat hy nie in dié wêreld pas.

Hy het 'n beter dag geken

en is te oud om nog te wen

aan al die vreemdigheid

van nuwe koers en tyd.

Hy slaap laat in met diep gesug,

en in sy droom kom weer terug

die wese op die paradebaan,

die kinders wat hosanna sing,

die mense wat mekaar verdring

om rond die vreugdevuur te staan.

Ook kom hom deur sy droomnag speel

'n enk'le krygs- en kamptoneel;

'n moeder by haar kind aan waak,

'n stryder sterwend vir sy saak.

En as hy opstaan kom die vraag:

My Dina, ja, was sy

ook dalk daarby?...

VI

Dina se lewe val haar swaar.

Helaas, sy was die laaste tyd

haar blosende gesondheid kwyt,

en moes gedurig drankies koop.

Sy het in 'n café gedien

waar sy gedurig reg moes staan,

die wit-gestyfde voorskoot aan

en haardos ydel opgetooi.

Sy moes haar aangesig verkleur;

want al die glans van vel en oog

het met die jare weggedroog‹

só was haar blommesteel geknak!

Sy moes daar staan en vriendlik wees

vir iedereen, al oor en oor,

ook as die kêrels met haar skoor

en stilletjies haar dinge sê.

Saans word sy dikwels uitgevra

om na die bioskoop te kyk;

dan moet sy weer so sinlik lyk,

dat sy die jonkmans kan bekoor.

Dan kry sy volop lekkers en

'n sitplek in die voorste ry;

dan is daar volop gekkerny

op die toneel en in die saal,

totdat 'n ander lewensdag

in sondenag word uitgeblus;

die liggaam weer na late rus

moet deur die vroeë more heen.

Hoe sweef dan om haar koors-gesig

die kuisheid van die môredou;

hoe pynig haar 'n naberou

wat al maar met die môre kom!

Haar leë hart het sy so lank

uit singenot se kelk laat drink,

dit word haar aldeur volgeskink

en‹tot die prys van hande goud.

Tog bly haar hart gedurig leeg...

Sy sal die fees dan ook maar my...

Oom Gert soek haar vergeefs daarby...

Skyn-vrolik is sy nou nie meer!...

VII

Ja, Dina was dié dag nie by

en ook nie bly...

God het haar eind'lik stil laat staan!

En omgewend?...

Die aand versprei sy duister skerm

wanneer sy op die rante kerm

in haar ellend:

"Ag, kon ek nog my sondedaad

as sondesaad

weer in my donker hart

terugontvang,

dan was my vrees,

my angs by awendswart

wis minder bang

gewees.

Maar nou, nou het voorheen my hand

dit uitgeplant,

die eerste korrel van die kwaad.

En ieder jaar vermenigvuldig

die boom so kwaad

die sondesaad,

en maak my siel doodskuldig.

Teen awendgrys

verrys

nou boom op boom, hul bly

soos donker plekke,

soos pikswart vlekke

dwars-teen my vinnig-aan

wegdonkerende hemel staan.

En waar ek nou al dolend gaan,

hul staar my aan,

die bome; deur hul blare

hoor ek die nare

geruis van doem en dood‹

oneindig ver van my

en altyd naderby!

Ek vlug verdwaald, verdwaas van sin,

benard, benoud

my donker woud

al dieper, dieper in!"

VIII

Sal God dan Dina so laat staan?...

Sy wend haar voetstap al maar aan

op agterbuurtse sinkgebou

waar awenddienste word gehou...

Net kwyn sag weg 'n lied van dank

as sy gaan sit op verste bank.

Wanneer die laaste galm verruis,

spreek sag die leraar van 'n Huis

daarbowe, wat veel wonings het,

die toevlugsoord van wat belas,

gedruk, verlaat, verlore was.

Wees nie ontroer, voeg hy daarby,

as jul nog sondesmarte ly,

want daar hou juis die eng'le fees

om wie verlore hier mag wees.

o Die oue, oue Bybeltaal,

by haar al lank verouderd al‹

dit sink soos eerste druppels reën

wat op 'n ou pad val.

(Wat hoor sy nou! "Wees nie ontroer!"

Het God haar voete hier gevoer?...

Wat hoor sy! "Daar is baie plek."

Ook vir 'n sondares soos ek?...

Wat!... dat daar om verlorene fees

sal wees!)

Dan volg 'n laaste smeekgebed

dat God barmhartiglik mag red

deur altyd-nuwe wekgeluid;

en daarmee gaan die kerkie uit.

Sy stap die duisternis weer in,

maar dis vir haar 'n dagbegin;

dis of die sterre almal wink,

of die aandster bo die woning blink

waarin haar vader op haar wag.

Dieselfde nag het sy besluit

om na haar vader terug te gaan.

Want as God haar nie weg wil wys,

dan neem 'n eie vader wis

sy enige dogter aan.

IX

"Wie kom so laat nog na my huis?...

Ek hoor daarbuite 'n voetstap ruis."...

Die bo-deur swaai sag aan die kant.

Is dit die wind se onsigbre hand?...

'n Kersie wikkel‹hoe die deur

al saggies word opsy gebeur‹

en wend lig-golfies daar en hier

langs langvergane muurpapier.

"Wie kom nou na my huis? Dis nag!"

Die grysaard nou geboë wag

en kyk, maar kan geen wese ontdek‹

totdat 'n stem kom: "Pa, dis ek."

Dan doem traag uit die duisternis

'n beeld wat hom nóg eie is.

"My kind!... Oplaas!" en dan niks meer.

Sy val hom aan die voete neer.

'n Vaderhart se medely‹

wat kom Gods liefde naderby?

God wat alreeds te wagte staan

as die "verlore seun" kom aan!

Hy blik haar in die skuldige oog...

Die trane-sout 't al vasgedroog.

En sinlikheid aan 't wisselwyk,

van ver deur dowwe sluiers kyk.

"My kind, dáár het ek neergekniel,

snags uitgestort my bitter siel;

dié deur het nooit nie dig gegaan,

en daardie kersie 't daar gestaan.

"Nou kan ek sterf, my oog het nou

jou saligheid, my kind, aanskou."

Hy sien haar aangesig is bleek‹

'n skone spieël gekraak, gebreek.

"Hoe is jou skoonheid van weleer

deur Gods geregtigheid verteer‹

die vlam wat ons nie sien nie, maar

waarvan ons net die as vergaar!

"My kind, meteens my profesie,

van wat my oog gewislik nie

meer sal aanskou: die wederkeer

van al my volk tot God en eer.

"Lê op my graf geen sooi met gras,

maar dek dit met die heuwel-as;

want daarso lê begraaf jou eer

en van die boervolk van weleer.

"Ja, daarom is die heuwels hoog,

en dáárom is hul skynsel bleek,

en daarom is die winddreun diep,

so droef soos een wat smartlik smeek!

"Maar eens herleef die nasie weer,

waarvan ek sterwend profeteer.

Eens word die grys-blou heuwels klein

as God alleen weer groot verskyn!"

Hul staar mekaar nog vraend aan

wanneer die dag al op wil gaan...

Dan sien sy hoe sy vinger wys

waar Perdekraal se heuwels rys!

Die digter het sy taak volbring.

Die sanger het sy lied gesing,

en wil met enk'le woorde nog

vermeld van stille beevaarts-tog;

van hoe sy voet eerbiedig stand

hou by twee graftes op die Rand.

Dié vaal-wit hopies dek hul bei,

vader en dogter, sy aan sy!‹

'Totius' - Jacob Daniël du Toit

(Paarl, 21 Februarie 1877 - Pretoria, 1 Julie 1953)
Re: Totius - Trekkerswee [boodskap #112227 is 'n antwoord op boodskap #112225] Vr, 19 Januarie 2007 15:24 Na vorige boodskapna volgende boodskap
bouer  is tans af-lyn  bouer
Boodskappe: 4803
Geregistreer: Desember 2003
Karma: 0
Senior Lid
Fritz Wuehler pos
> Totius - Trekkerswee

Baie dankie. Verbasend - dis die hele lange
"Trekkerswee" - die hele boek!
Inspirasie deels vir Opperman se "Joernaal
van Jorik."

Gloudina
Re: Totius - Trekkerswee [boodskap #112231 is 'n antwoord op boodskap #112227] Vr, 19 Januarie 2007 16:32 Na vorige boodskap
bouer  is tans af-lyn  bouer
Boodskappe: 4803
Geregistreer: Desember 2003
Karma: 0
Senior Lid
>> Totius - Trekkerswee

Ek hoop iemand het 'n verhandeling geskryf
in die afgelope halfeeu oor die gebruik van
verkleinwoordjies by Totius, veral in hierdie
werk. Hy gebruik verkleinwoordjies werklik
op 'n "abnormale" manier in "Trekkerswee."

Gloudina
Vorige onderwerp: Uit "Joernaal van Jorik " deur D.J. OPPERMAN
Volgende onderwerp: Ou Boek gesoek
Gaan na forum:
  

[ XML-voer ] [ RSS ]

Tyd nou: Vr Mar 29 15:54:17 MGT 2024